پهنه‌بندی خطر وقوع سیلاب در حوضه آبریز رضی‌چای با استفاده از مدل ویکور

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 گروه آموزشی جغرافیای طبیعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی

2 دانشجوی دکتری مخاطرات ژئومورفولیک دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

سیلاب یکی از بزرگ‌ترین و رایج‌ترین اشکال مخاطرات طبیعی است و همه‌ ساله در سراسر جهان منجر به ایجاد خسارات جانی و مالی فراوان می‌گردد. به ‌طوری که رخداد این پدیدۀ مخرب در طی چند سال گذشته باعث تخریب برخی از راه‌های ارتباطی، آسیب به برخی مناطق مسکونی، اراضی زراعی و باغات واقع در این حوضه شده است. برای رسیدن به این هدف با بررسی‌های میدانی و مطالعه منابع، ابتدا 8 عامل مؤثر وقوع سیلاب منطقه شامل؛ شیب، طبقات ارتفاعی، لیتولوژی، فاصله از گسل، بارش، کاربری‌اراضی، فاصله از رودخانه و خاک شناسایی و طبقه‌بندی شدند. سپس لایه‌های اطلاعاتی توسط سامانه اطلاعات جغرافیایی تهیه گردید. ارزش‌گذاری و استاندارد‌سازی نقشه‌های معیار، به ‌صورت توأم با استفاده از روش‌فازی انجام گرفت. در مرحله بعد عوامل مورد بررسی به‌صورت وزن‌دهی کریتیک مورد بررسی قرار گرفت. تحلیل و مدل‌سازی نهایی با استفاده از روش ویکور به‌عنوان یکی از روش‌های تحلیل تصمیم‌گیری چند‌معیاره، انجام شد. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که از بین عوامل مؤثر در ایجاد سیلاب، عامل شیب با ضریب وزنی 18/0، عامل ارتفاع با ضریب وزنی 17/0 و کاربری اراضی با ضریب‌وزنی 13/0 به ترتیب مهم-ترین عوامل ایجاد سیلاب در حوضه رضی‌چای هستند. به‌ علاوه، به ترتیب 49/15 و 47/16 درصد از مساحت حوضه، در طبقه بسیار پرخطر قرار دارد که نشانگر پتانسیل بالای این حوضه برای وقوع سیلاب می‌باشد. به طور عمده، مناطق بسیار پرخطر در قسمت شمال و شمال‌غربی حوضه مطالعاتی قرار دارند؛ لذا پهنه‌بندی خطر سیلاب می‌تواند کمک مؤثری را در انجام اقدامات حفاظتی، آبخیزداری و مدیریتی حوضه داشته باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Flood hazard zoning in the Razey chay water basin using the VIKOR model

نویسندگان [English]

  • mousa َAbedini 1
  • Elnaz Piroozi 2
  • Leila Aghayary 2
1 Department of physical geography, university of Mohaghgeh Ardabili ,Ardabil. Iran
2 PhD Student of Geomorphology, University of Mohaghegh Ardabili
چکیده [English]

Flood is one of the greatest and most common forms of natural hazard and every year around the world, there is a huge loss of life and financial loss. In this study, at first, 8 effective factors in catchment flooding were: slope, elevation, lithology, distance from fault, precipitation, land use, distance from river and soil identification. Then, information layers were prepared by GIS. The evaluation and standardization of the standard maps in the IDRISI software was done in conjunction with the fuzzy method. In the next step, the factors studied were considered as critic weights. The final analysis and modeling was done using the Vikor method as a multi-criteria decision analysis method. The results of this study also showed that among the effective factors in causing flood factor are slope factor with weight factor of 0.18, height factor with weight factor of 0.17 and land use factor with weight factor of 0.13 respectively are in the study basin. In addition, 15.49% and 16.47% of the basin area are in the very high risk category, respectively, which indicates the high potential of this basin for flood. According to the results, the factors slope and elevation and land use have the greatest impact on flood formation in the Razey Chay basin. Mostly, high-risk areas are located in the northwest and northwest basin. Therefore, conservation measures, watershed management and management of the basin are necessary studies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Razey chay Basin
  • Zoning
  • Flood
  • Vikor model
  1. امیدوار، کمال،(1390). مخاطرات طبیعی، چاپ اوّل، انتشارات دانشگاه یزد
  2. عابدینی، موسی و فتحی­جوکندان، رقیه، (1395). پهنه­بندی خطر وقوع سیل در حوضه آبخیز گرگانرود با استفاده از Arc GIS، هیدروژئومورفولوژی، شماره 7. صص 17-1.
  3. Laikangbam, L., Loukrakpam,CH, Somchand Singh, T. (2019). Flood Hazard Zonation of Imphal River, Manipur, India, Using AWS Data, International Journal of Engineering and Advanced Technology (IJEAT), 8 (4), pp 1676-1680.
  4. احمدی، محمود، جعفری، فرزانه، (1395). تحلیل همدیدی سیل ویرانگر تیرماه سال 1391 شمال ایران، فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال نهم، شماره 43 ، زمستان، صص 104-83 .
  5. یمانی، مجتبی؛ عنایتی، مریم، (1384). ارتباط ویژگی­های ژئومورفولوژیک حوضه­ها و قابلیت سیل­خیزی (تجزیه و تحلیل داده­های سیل از طریق مقایسه ژئومورفولوژیک حوضه­های فشند و بهجت آباد)، پژوهش­های جغرافیایی، شماره 54، صص 57-47.
  6. اصغری سراسکانرود، صیاد، پیروزی، الناز، زینالی، بتول، (1394). پهنه­بندی خطر سیلاب در حوضه آبخیز آق­لاقان چای با استفاده از مدل ویکور، پژوهش­های ژئومورفولوژی کمی، شماره 3. صص 245- 231.
  1. عابدینی، موسی، پیروزی، الناز، آقایاری، لیلا، استادی، الناز، (1396). پهنه­بندی خطر سیلاب در شهرستان مشکین­شهر با استفاده از مدل ویکور. جغرافیایی سرزمین، دوره 14، شماره 56، صص 34-21.
  1. عابدینی، موسی، محرم زاده ساریخانبیگلو، سلیمان، اصغری، صیاد، (1397). پهنه­بندی خطر وقوع سیلاب در حوضه رضی­چای با استفاده از مدلANP، سیزدهمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری و سومین همایش ملی صیانت از منابع طبیعی و محیط­زیست با محوریت آبخیزداری و صیانت از منابع طبیعی و محیط.
  2. نفرزادگان، علی­رضا، محمدی­فر، علی­اکبر، وقارفرد، حسن، فروزان­فرد، معصومه، (1398). ادغام مدل­های تصمیم­گیری چندمعیاره و تکنیک تجزیه‌وتحلیل منطقه­ای سیلاب جهت اولویت­بندی زیرحوزه­ها برای کنترل سیل (مطالعه موردی: حوزه آبخیز دهبار خراسان)، جغرافیا و مخاطرات محیطی, دوره 2، شماره 8، صص 45-27.
  3. خورشیدی شهناز، رستمی نورالدین، صالح­پور جم، امین، (1400). اولویت­‌بندی پتانسیل سیل‌­خیزی در حوضه­‌های آبخیز فاقد آمار با کاربرد روش) AHP-VIKOR مطالعه موردی: حوضه آبخیز حاجی‌بختیار، استان ایلام). پژوهش‌های فرسایش محیطی، دوره 2، شماره 11، صص 92-66.
  1. G, Lee, Kyung Soo Jun, Eun-Sung Chung, (2015). Group decision-making approach for flood vulnerability identification using the fuzzy VIKOR method, Natural Hazards and Earth System Sciences 15(4), 863-874.
  1. Malekian, A., Azarnivand, A. (2016). Application of Integrated Shannon’s Entropy and VIKOR Techniques in Prioritization of Flood Risk in the Shemshak Watershed, Iran. Water Resour Manage, 30, 409–425.
  2. Brahma, A.k. (2018). A Look on Some Applications of Fuzzy VIKOR and Fuzzy AHP Methods on Flood Risk, International Journal of Applied Engineering Research, 13 (18), 13689-13696.
  3. Brahma, A.k, Mitra, D.K., (2019). Fuzzy AHP and Fuzzy VIKOR Approach modelling for flood control project selection. International Journal of Applied Engineering Research, 14 (17), 3579-35889.
  4. : Zhu, S, Li, D, Huang, G, Chhipi-Shrestha, G, Nahiduzzaman, K.M, Hewage, K, Sadiq, R, (2020). Enhancing urban flood resilience: a holistic framework incorporating historicworst flood to Yangtze River Delta, China, International Journal of Disaster Risk Reduction, 61,102355,1-52.
  5. Chen, L.Y., T.C. Wang. (2009). optimizing partner’s choice in IS/IT outsourcing projects: The strategicdecision of fuzzy VIKOR, International Journal of. Production Economics, 20, (1), pp233-242.
  6. عطایی، محمد، (1389). تصمیم­گیری چند معیاره، چاپ اول، سمنان، انتشارات دانشگاه صنعتی شاهرود.
  7. Opricovic, S., G. Tzeng. (2006). Extended VIKOR method in comparison with outranking methods, European Journal of Operational Research, European Journal of Operational Research, 178 (2), pp. 514-529.
  8. سلمان ماهینی، عبدالرسول؛ ریاضی، برهان؛ نعیمی، بابک؛ بابایی کفکایی، ساسان؛ جوادی لاریجانی، عظیمه، (1387). ارزیابی توان طبیعت‌گردی شهرستان بهشهر بر مبنای روش ارزیابی چندمعیاره با استفاده از سیستم اطّلاعات جغرافیایی، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره 11، شماره 1، صص. 189-178.
  9. آشور، حدیثه، (1390). بررسی و تحلیل تناسب و جاذبه­های شهرک صنعتی آمل در مکان­گزینی واحدهای صنعتی، پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل.
  10. Sui, D. Z. (1999). A Fuzzy GIS Modeling Approach for Urban Land Evaluation.Computer, Environment, and Urban Systems, 16, pp 101-115.
  11. بدری، علی؛ فرجی سبکبار، حسنعلی؛ جاودان، مجتبی؛ شرفی، حجت‌اله، (1391). رتبه‌بندی سطح پایداری روستایی بر اساس مدل ویکور (مطالعة موردی: روستاهای شهرستان فسا، فارس)، جغرافیا و توسعه، 10 (20)، صص 20-1.
  12. اصغری­مقدم، محمدرضا، (1378). جغرافیای­طبیعی شهر 2 (هیدرولوژی و سیل­خیزی شهر)، چاپ اول، انتشارات مسعی.
  13. یمانی، مجتبی؛ عنایتی، مریم، (1384). ارتباط ویژگی­های ژئومورفولوژیک حوضه­ها و قابلیت سیل­خیزی (تجزیه و تحلیل داده­های سیل از طریق مقایسه ژئومورفولوژیک حوضه­های فشند و بهجت آباد)، پژوهش­های جغرافیایی، شماره 54، صص 57-47.
  14. مهدی­زاده، جواد، (1391). تحلیل مخاطرات اقلیمی در شهر تبریز با استفاده از منطق فازی و مدل ANP، پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل.
  15. علیزاده، امین،(1387): اصول هیدرولوژی کاربردی، چاپ بیست و چهارم، مشهد، انتشارات دانشگاه امام رضا (ع)..
  16. غیور، حسنعلی،(1375). سیل و مناطق سیل­خیز در ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 354، صص 120-100.