سنجش آسیب‏ پذیری و برنامه ‏ریزی راهبردی مدیریت بحران (زلزله) در نواحی روستایی مطالعه‏‏ ی موردی: شهرستان شهرکرد

نوروزی, اصغر; فرهادی, مریم

سنجش آسیب‏ پذیری و برنامه ‏ریزی راهبردی مدیریت بحران (زلزله) در نواحی روستایی مطالعه‏‏ ی موردی: شهرستان شهرکرد

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار گروه جغرافیا/ دانشگاه پیام نور

² کارشناس ارشد جغرافیا

چکیده

انسان از زمان استقرار در روی کره‏ی زمین، همواره در معرض تهدیدات محیط قرار داشته است. افزایش قدرت ابزاری و فناوری امروزی وی نیز در ستیز با طبیعت، نه تنها موفقیت کامل به وی نداده، بلکه تنوع بحران‏ها را نیز افزایش داده است. به هرحال انسان گاهی در اثر وقوع بلایای طبیعی متحمل خسارت فراوانی شده و با بحران‏هایی روبه‏رو می‏گردد. نواحی روستایی نیز به علت ارتباط بیشتر با محیط طبیعی، فقر، شرایط اجتماعی و ... بیشتر در معرض بحران‏های طبیعی قرار دارند و آسیب‏پذیرترند. نکته‏ی مهم در این زمینه چگونگی رویارویی‏ و به عبارت دیگر «مدیریت بحران» است. لذا در تحقیق حاضر پس از سنجش آسیب‏پذیری کالبدی و اقتصادی ـ اجتماعی، به برنامه‏ریزی مدیریت بحران زلزله در نواحی روستایی شهرستان شهرکرد پرداخته شده است. نوع تحقیق کاربردی و روش آن توصیفی ـ تحلیلی است. برای جمع‏آوری اطلاعات مورد نیاز از بررسی‏های کتابخانه‏ای و میدانی استفاده شد. در روش میدانی تعداد 267 پرسشنامه از خانوارهای ساکن در روستاهای نمونه به روش تصادفی و خوشه‏ای تکمیل گردید. به‌منظور تعیین راهبرد مورد نظر از روش SWOT و برای آزمون فرضیه‏ها از آزمون T استفاده شده است. نتایج حاصل از آزمون T نشان داد میزان آسیب‏پذیری اقتصادی ـ اجتماعی نواحی روستایی مذکور در موقع بروز بحران «زیاد» و میزان آسیب‏پذیری کالبدی ـ فضایی «کمتر از حد متوسط» است. همچنین نتایج ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی امتیاز موزون عوامل داخلی معادل 2.37 و عوامل خارجی 2.51 شده است و راهبرد مناسب برنامه‏ریزی «راهبرد بازنگری» تعیین گردید.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.23453915.1396.6.1.3.5

عنوان مقاله [English]

Vulnerability Assessment and Strategic Planning for Crisis Management (Earthquake) in Rural Areas (C.S: Shahrekord City)

نویسندگان [English]

Asghar Norouzi ¹
Maryam Farhadi ²

چکیده [English]

Since start of his settlement in the earth, man always has faced the environmental threats. Enhancement of tools and technologies, not only gives man not-a-full success over nature, but increases the variety of crises. Anyway, man has sometimes suffered many damages caused by natural disasters or faced some crises. Rural regions, because of more relation and contact with natural environment, poverty, social condition, etc. are more vulnerable and susceptible to natural crises. The main point in this respect is how to face with crises which is called “crises management”. Therefore in the present study, after measuring the external, social and economic vulnerabilities, planning of earthquake crises management is carried out for rural areas of Shahrekord, Iran. The research is of applied type and in descriptive-analytical method. In order to collect the required data, library as well as field studies were used. In the field method, 276 questionnaires were filled out by families resident in the sample villages using random and cluster methods. SWOT was used to determine the intended strategy and T-test was used to test the assumptions. Results of T-test showed that the socio-economic vulnerability of the mentioned rural area is “high” during the crises and the spatial-external vulnerability is “less than medium”. Also the results of evaluation matrix of external and internal factors, showed that adjusted scores of internal and external factors are 2.37 and 2.51, respectively. Thereafter “revision strategy” was determined as the appropriate strategy for planning.

کلیدواژه‌ها [English]

crisis management
Earthquake
Vulnerability
SWOT Model
Shahrkord Township

مراجع

1. حسینی، مازیار (1385). اصول و مبانی مدیریت بحران. تهران، انتشارات سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران.

2. مجرب، مسعود؛ معماریان، حسین؛ زارع، مهدی؛ روزخش، پرویز؛ کریمی، سپیده (1390). پهنه‌بندی پتانسیل زمین ‏لغزش، با توجه به خطر زلزله، در گستره‏‌ی شهرکرد. نشریه‌ی زمین. دوره‌ی 6، شماره‌ی 20.

3. اسمیت، کیت (1391). مخاطرات محیطی، ترجمه‌ی ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزی نژاد، تهران، سمت.

4. کوک، آر، یو؛ دورکمپ، جِی، سی (1378). ژئوموفولوژی و مدیریت محیط. جلد 2، ترجمه‌ی شاپور گودرزی نژاد، تهران، سمت.

5. محمدی، حسین (1390). مخاطرات جوی. تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

6. Schenker-Wicki, Andrea. Inauen, Matthias. Olivares, Maria (2010). Un mastered risks: From crisis to catastrophe An economic and management insight. Journal of Business Research, 63, 337–346.

7. انزابی، علی (1384). نگرشی بر زلزله‌خیزی شمال غرب ایران. مجموعه مقالات کنفرانس بین المللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی و راهکارهای مقابله با آ‌ن‌ها، 5 تا 7 مهرماه، تبریز، دانشگاه تبریز.

8. Pricop, Oliver Constantin (2012). Critical aspects in the strategic management theory. Procedia- Social and Behavioral Sciences, 58, 98-107.

9. Alca ´ntara-Ayala, Irasema (2002). Geomorphology, natural hazards, vulnerability and prevention of natural disasters in developing countries. Geomorphology, 47, 107–124

10. فال سلیمان، محمود؛ حجی پور، محمد؛ جمشیدی، کمال (1391). آسیب‌پذیری عناصر کاربردی سکونت‌های روستایی در مناطق زلزله‌خیز (نمونه: شهرستان‌های قاینات و زیرکوه). مجله‌ی آمایش جغرافیایی فضا، دوره‌ی دوم، 75-99.

11. معماریان، حسین؛ زارع، مهدی؛ کریمی، سپیده؛ محسنی، عطیه (1386). پهنه‌بندی و ریز پهنه‌بندی خطر زلزله در منطقه‌ی شهرکرد. دومین همایش مقابله با سوانح طبیعی، تهران، دانشکده فنی دانشگاه تهران.

12. پورطاهری، مهدی؛ عینالی، جمشید؛ رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا (1389). نقش ظرفیت‌سازی در کاهش تأثیرات مخاطرات طبیعی (زلزله) در مناطق روستایی با تأکید بر روش‌های کمی (مطالعه‌ی موردی: مناطق زلزله‌زده‌ی شهرستان خدابنده). پژوهش‏های جغرافیای انسانی، شماره‌ی 74، 23-39.

13. محمدی، جمال؛ صحرائیان، زهرا؛ خسروی، فرامرز (1389). نقش عوامل مؤثر در آسیب‌پذیری کالبدی شهر جهرم در برابر زلزله، نشریه‌ی تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، جلد 14، ش 17، 121-143.

14. رضایی، محمدرضا؛ حسینی، مصطفی؛ حکیمی، هادی (1391). برنامه‌ریزی راهبردی مدیریت بحران در بافت تاریخی شهر یزد با استفاده از مدل SWOT. دوفصلنامه‌ی علمی و پژوهشی مدیریت بحران، دوره‌ی 1، شماره‌ی 1، 35-44.

15. امینیان، امیراحمد؛ صیامی، قدیر؛ تقی‌نژاد، کاظم؛ زاهدی، ابراهیم (1394). تخمین آسیب‏پذیری شهر گرگان در برابر زلزله با تأکید بر فاصله از تأسیسات شهری با منطق فازی. دوفصلنامه‌ی علمی و پژوهشی مدیریت بحران، دوره‌ی 4، شماره‌ی 2، 47-54.

16. عینالی، جمشید (1393). تحلیلی بر عوامل مؤثر بر آسیب‌پذیری مسکن روستایی در برابر سانحه‌ی زلزله، مطالعه‌ی موردی دهستان سجاسرود، خدابنده استان زنجان. فصلنامه‌ی فضای جغرافیایی، شماره‌ی 47، 127-144.

17. معین، محمد (1364). فرهنگ فارسی معین. تهران، انتشارات سپهر.

18. Lerbinger, Otto (2012). The Crisis Manager. Second Edition, Routledge New York.

19. مجلس شورای اسلامی (1387). قانون تشکیل سازمان مدیریت کشور.

20- Qin, L. and Smith, B. L. (2001). Characterization of accident capacity reduction, USA: Research report No. UVACTS-15-0-48, Center for Transportation Studies, University of Virginia.

21. بیرودیان، نادر (1385). مدیریت بحران ـ اصول ایمنی در حوادث غیر منتظره. مشهد، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.

22. تاجیک، محمدرضا (1384). مدیریت بحران: نقدی بر شیوه‌های تحلیل و تدبیر بحران در ایران. تهران، فرهنگ گفتمان.

23. Liu J.Y,Chen C.H,Chen.I,Yen H.Y (2006). Seismo-magnetic anomalies and earthquakes observed in Taiwan during 1998-2001. Physics and Chemistry of theEarth, vol 31, 215-222

24. زنگی آبادی، علی؛ صنیعی، راحله؛ وارثی، حمیدرضا (1388). تحلیل آماری خطرپذیری مناطق 11 و 12 شهر تهران در برابر زلزله. فصلنامه‌ی مدرس علوم انسانی، دوره‌ی 13، ش 3، 91-111 .

25. حبیبی، کیومرث؛ سرکارگر، علی؛ یوسفی، زاهد؛ صفدرنژاد، مجتبی (1391). پیاده‌سازی الگوریتم‌های سلسله مراتبی/ فازی جهت تعیین آسیب‌پذیری چند عامله‏ی هسته‏ی مرکزی شهرها، مطالعه‌ی موردی: منطقه 6 تهران. فصلنامه‌ی مدیریت بحران، 2، 67-76 .

26. حسینی ابری، سیدحسن (1383). مدخلی بر جغرافیای روستایی ایران. دانشگاه اصفهان، چ 2.

27. رجائی، عبدالحمید (1391). کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی شهری و روستایی. تهران، سمت.

28. گلکار، کورش (1384). مناسب‌سازی تکنیک تحلیلی سوآت برای کاربرد در طراحی شهری، نشریه‌ی صفه، دوره‌ی 15، شماره‌ی 41، 44- 65 .

29. ابراهیم‌زاده، عیسی؛ موسوی، میرنجف (1393). روش‌ها و تکنیک‏های آمایش سرزمین. تهران، سمت.

30. Wheelen, T.L, &Hunger, J.D,(1995). Strategic management and business policy (5th Ed).Reading. MA: Addision-Wesley.

31. موحدی، مهدی؛ ایوبی، محمد حسین؛ حسینی، علی محمد (1391). استفاده از OSPM در تجزیه و تحلیل SWOT به عنوان ابزاری برای برنامه‌ریزی استراتژیک (مطالعه‌ی موردی: گروه خودروسازی سایپا). فصلنامه‌ی مدیریت، 28، 1-9.

32. Thompson, Arthur Jr. and Strickland, A.J,) 2003(. Strategic Mangment: Concept & Case. McGraw-Hill/Irwin, 13thEdition.

33. معاونت برنامه‏ریزی استانداری چهارمحال و بختیاری (1393). سالنامه‌‌ی آماری استان چهارمحال و بختیاری. شهرکرد، برنامه و بودجه.

34. ابراهیمیان، یاسر؛ آل شیخ، علی اصغر؛ مدیری، مهدی؛ حسنوی، رضا؛ عباسی، مرتضی (1393). مدل‌سازی آسیب‌پذیری ساختمان‏های شهری با استفاده از روش‌های دلفی و تحلیل سلسله‌مراتبی در محیط GIS، مطالعه: منطقه‌ی 6 تهران. نشریه‌ی سپهر، 91، 5 -20 .

35. فلاح، سعید؛ گیوه چی، سعید؛ اسکندری، محمد؛ سرسنگی، علیرضا (1392). ارزیابی آسیب‏پذیری بافت تاریخی شهرها در برابر زلزله با استفاده از روش تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، مطالعه‌ی موردی: محله‌ی فهادان یزد. مجله‌ی مدیریت بحران، 3، 5 - 13.

36. مهدوی‌نژاد، محمدجواد؛ جوانرودی، کاوان (1391). بررسی آسیب‌پذیری ناشی از زلزله در شبکه‌های ارتباطی تهران بزرگ، مطالعه‌ی موردی: خیابان ولیعصر (عج) شمالی (میدان ولیعصر تا چهارراه پارک‏وی). مجله‌ی مدیریت بحران، 1، 13-21.