واسنجی جایگاه سازمانهای مدیریت بحران در افزایش تابآوری شهری (مطالعه موردی: شهر زابل)

پودینه, محمد; میری, غلامرضا; انوری, محمودرضا

واسنجی جایگاه سازمانهای مدیریت بحران در افزایش تابآوری شهری (مطالعه موردی: شهر زابل)

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

¹ گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی

² گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

چکیده

افزایش دانش و مهارت در برابر مخاطرات توسط سازمان های مدیریت بحران و ارتقای توانایی در راستای توسعه راهبردهای کاهش آن ویژگی مهم یک شهر تاب‌آور است که لازمه آن آمادگی و آموزش همه‌جانبه است. هدف اصلی پژوهش حاضر واسنجی جایگاه سازمان های مدیریت بحران در افزایش تاب‌آوری شهری (مطالعه موردی: شهر زابل) است. این پژوهش بر اساس روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و بر حسب هدف کاربردی است و همچنین روش جمع آوری داده ها و اطلاعات با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و میدانی است. در این پژوهش ابتدا با توجه به جایگاه سازمان های مدیریت بحران همچنین بررسی مطالعات و تحقیقات پیشین 5 بعد (اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، کالبدی- ساختاری، مدیریتی و زیست‌محیطی) به‌عنوان ابعاد تاب‌آوری شهری در مقابل مخاطرات تعریف شد و سپس متناظر با هر یک از ابعاد شاخص هایی در نظر گرفته شده و سپس با استفاده از نرم‌افزار‌های SPSS، Expert Choice و مدل Fuzzy VIKOR به تحلیل آن ها پرداخته شده است. نتایج ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که بین تمامی گویه‌های تاب‌آوری و سازمان‌های مدیریت بحران شهر زابل رابطه مثبت و معنی‌داری در سطح اطمینان ۹۹ درصد وجود دارد. یافته‌های حاصل از تعیین وزن ابعاد با استفاده نرم‌افزار (Expert Choice) نشان داد، بعد اجتماعی و فرهنگی با وزن به‌دست آمده ۳۴۵/۰ بالاترین رتبه را به خود اختصاص داده است. در نهایت نتایج مدل وایکور فازی نشان داد، شهرداری بیشترین تأثیر را در افزایش تاب‌آوری شهر زابل در بین سازمانهای مدیریت بحران به خود اختصاص داده است.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.23453915.1401.11.1.7.4

موضوعات

مدیریت بحران

عنوان مقاله [English]

Analysis of the position of crisis management organizations in increasing urban resilience (Case study: Zabol city)

نویسندگان [English]

Mohammad pudineh ¹
Gholam Reza Miri ²
Mahmoud Reza Anvari ²

¹ Department of Geography and Urban Planning, Zahedan Branch, Islamic Azad University

² Department of Geography and Urban Planning, Zahedan Branch, Islamic Azad University, Zahedan, Iran

چکیده [English]

Increasing knowledge and skills against risks by crisis management organizations and improving the ability to develop mitigation strategies is an important feature of a resilient city that requires comprehensive preparation and training. The main purpose of this study is to Analysis of the position of crisis management organizations in increasing urban resilience (Case study: Zabol city). This research is based on descriptive-analytical research method and applied purpose and also the method of collecting data and information using library and field studies. In this study, according to the position of crisis management organizations as well as previous studies and researches, (5) dimensions (economic, socio-cultural, physical-structural, managerial, environmental) were defined as dimensions of urban resilience against risks and then corresponding to each dimension, indicators have been considered, Then they are analyzed using SPSS software, Expert Choice and Fuzzy VIKOR Multi-Criteria Decision Making Model. The results of Pearson correlation coefficient showed that there is a positive and significant relationship between all resilience items and crisis management organizations in Zabol city at 99% confidence level. Findings from determining the weight of dimensions using software (Expert Choice) showed that the socio-cultural dimension with a weight of 0.345, has the highest rank. Finally, the results of the Fuzzy VIKOR model showed that the municipality has the greatest impact on increasing the resilience of Zabol city among crisis management organizations.

کلیدواژه‌ها [English]

Crisis Management Organizations
Urban Resilience
Multi-Criteria Decision Making Model
Zabol City

مراجع

زنگی‌آبادی، علی، رضایی، میثم، مومنی شهرکی، مهدی، میرزایی، سارا، (1392) ارزیابی آسیب‌پذیری بخش مرکزی کلانشهرهای ایران در برابر بحران زلزله با استفاده از مدل IHWP مطالعه موردی: منطقه ۳ شهر اصفهان، مجله آمایش جغرافیایی فضا. شماره ۸، صص137-156.
Liu, J. Dietz, T, Carpenter, S. R, Albertim, M, Folke, C, Moran, E, Pell, A.N, Deadman, P, Kratz, K, Lubchenco, J, Ostrom, E, Ouyang, Zh, Provencher, W, Redman, L.Ch, Schneider, S.H, Taylor, W.W, (2007), Complexity of coupled human and natural systems. Science, 317(5844), 1513–1516.
Coaffee, J. (2010). Protecting vulnerable cities: The UK's resilience response to defending everyday urban infrastructure. International Affairs, 86(4), 939.
Rao, F. & Summers, R. J. (2016). Planning for retail resilience: Comparing Edmonton and Cities, 58, 97–106.
Spaans, M. & Waterhout, B. (2017). Building up resilience in cities worldwide – Rotterdam as participant in the 100 resilient cities programme. Cities, 61, 109–116.
رمضان‌زاده لبسویی، مهدی، (1392) ساختارهای اجتماعی و اقتصادی تاب‌آوری ساکنان نواحی روستایی در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب (حوض چشمه کیله تنکابن و سردآبرود کلاردشت) رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.
Ainuddin, S. Routray, J. K, (2012), Community resilience framework for an earthquake prone area in Baluchistan, International Journal of Disaster Risk Reduction, 2, 25-36.
معروفی، سکینه، یاصره‌منش، علیرضا، ریوری ‌لشکاجانی، فاطمه، (1396) ارزیابی جایگاه مدیریت بحران در نظام مدیریت شهری (نمونه موردی: شهر بویین‌زهرا) کنفرانس بین‌المللی زلزله، مدیریت بحران، احیا و بازسازی، قزوین، دانشگاه فنی و مهندسی بویین‌زهرا.
Hill C. & Jones G. (1995), Strategic management theory, Houghton Mifflin Company.
Mitchell, T. Harris, K, (2012), Resilience: a risk management ap - proach, background note, ODI, pp 1-15
Zhou, H., Jingai, W., Jinhong, W. and Huicong, J., (2010), Resilience to natural hazards: a geographic perspective, Natural Hazards, No. (53) 1, pp. 21-41.
حیدری‌فر، محمد رئوف، حسینی سیاه گلی، مهناز، سلیمانی راد، اسماعیل، (1397) سنجش مؤلفه‌های تاب‌آوری شهری نمونه موردی: کلان شهر کرمانشاه، نشریه جغرافیا و مطالعات محیطی، دوره ۷، شماره ۲۸، صص 107-125.
Chelleri, L, Baravikova, A. (2020). Understandings of urban resilience meanings and principles across Europe Cities, Volume 108, January 2021, 102985
امانپور، سعید، ملکی، سعید، صفایی‌پور، مسعود، امیری فهلیانی، محمدرضا، (1397) تحلیل وضعیت و تعیین استراتژی‌های مبتنی بر سناریو در تاب‌آوری کلانشهرهای ایران (مورد پژوهش؛ کلان شهر اهواز) نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، دوره ۹، شماره ۳۵، صص 31-46.
شفیعی حامد، (1386) ارزیابی روند بیابان‌زایی با استفاده از RS و GIS در منطقه سیستان با تأکید بر پوشش گیاهی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد بیابان زدایی، دانشگاه زابل، دانشکده منابع طبیعی.
نگارش، حسین، لطیفی، لیلا، (1388) بررسی خسارت‌های ناشی از حرکت ماسه‌های روان در شرق زابل با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، دوره 41، شماره ۶۷، صص 73-87.
بیک محمدی حسن و نوری سید هدایت‌اله، (1384) اثرات خشک‌سالی‌های 83-1387 بر اقتصاد روستایی سیستان و راهکارهای مقابله با آن، مجله جغرافیا و توسعه، صص 57-53.
Blaikie, p., cannon, T. and Davis, I., (1994), at risk natural hazard people’s vulnerability and disaster, New York: Rutledge.
Zhou, H., Jingai, W., Jinhong, W. and Huicong, J., (2010), Resilience to natural hazards: a geographic perspective, Natural Hazards, No. (53) 1, pp. 21-41.
The World Bank Annual Report, (2012), Volume 1. Main Report.
داداشپور، هاشم، عادلی، زینب، (1394) سنجش ظرفیت‌های تاب‌آوری در مجموعه شهری قزوین، نشریه مدیریت بحران، دوره ۴، شماره ۸، صص 73-84.
قرایی، فریبا، مثنوی، محمدرضا، حاجی‌بنده، مونا، (1396) بسط شاخص‌های کلیدی سنجش تاب‌آوری مکانی- فضایی شهری؛ مرور فشرده ادبیات نظری، مجله باغ نظر، سال ۱۴، شماره ۵۷، صص 19-32.
Hassler, U. & Kohler, N. (2014). Resilience in the built environment. Building Research and Information, 42(2): 119- 129.
Santos Cruz, S., Costa, J., de Sousa, S., & Pinho, P. (2012). Urban Resilience and Spatial Dynamics. In A. Eraydin, & T. Tasan-Kok, Resilience Thinking in Urban Planning. Dorthrekht: Part of the GeoJournal Library book series (GEJL, volume 106.
Suárez, M. Gómez-Baggethun, M. Benayas, J. & Tilbury, D. (2016). Towards an Urban Resilience Index: A Case Study in 50 Spanish Cities. Sustainability, 8(8): 774, 1-19.
Eraydin, A. & Tasan-Kok, T. (2012). Resilience Thinking in Urban Planning. Science and Business Media: Vol 106, Springer.
Godschalk, D. (2003). Urban Hazard Mitigation: Creating Resilient Cities. Natural Hazard. ASCE, 4(3): 136-143.
Ernstson, H., Barthel, S., Andersson, E. & Borgström, S. (2010). Scale-crossing brokers and network governance of urban ecosystem services: the case of Stockholm. Ecology and Society, 15(4): 28.
Ernstson, H., Van der Leeuw, S., Redman, C., Meffert, D., Davis, G., Alfsen, C. & Elmqvist, T. (2010). Urban transitions: on urban resilience and human dominated ecosystems. A Journal of the Human Environment, 39(8): 531–545.
Walker, B. & Salt, D. (2006). Resilience Thinking: Sustaining Ecosystems and People in a Changing World. Washington D.C, USA: Island Press.
The Rockefeller Foundation. (2014). City Resilience Framework. NewYork City: Ove Arup & Partners International Limited.
Feliciotti, A. Romice, O. & Porta, S. (2016). Design for change: five proxies for resilience in the urban form. Open House International, 41(4): 23-30.
Sharifi, A. & Yamagata, Y. (2016). Urban Resilience Assessment: Multiple Dimensions, Criteria, and Indicators. Onogawa, Japan.
Barthel, S., Colding, S., Grahn, H., Erixon, H., Ernstson, C., Kärsten, L Torsvall, J. (2013). Principles of Socialecological Urbanism. KTH, Stockholm: TRITA-ARK.
Seville, E., Brunsdon, D., Dantas, A., Le Masurier, J., Wilkinson, S. and Vargo, J. (2008) Organisational resilience: researching the reality of New Zealand organisations. Journal of Business Continuity and Emergency Management 2(2), 258–266.
Edmondson, A.C. (1999) Psychological safety and learning behavior in work teams. Administrative Science Quarterly 44, 350–383.
Weick, K.E., Sutcliffe, K.M. and Obstfeld, D. (1999). Organizing for high reliability: processes of collective mindfulness. Research in Organizational Behavior 21, 81–123.
Bunderson, J.S. and Sutcliffe, K.M. (2002). Comparing alternative conceptualizations of functional diversity in management teams: process and performance effects. Academy of Management Journal 45(5), 875–893.
Sutcliffe, K.M. and Vogus, T. (2003) Organizing for resilience. In: Cameron, K.S., Dutton, E. and Quinn, R.E. (eds) Positive Organizational Scholarship: Foundations of a New Discipline. Berrett-Koehler, San Francisco, California, pp. 94–110.
Weick, K.E. and Sutcliffe, K.M. (2007). Managing the Unexpected: Resilient Performance in an Age of Uncertainty, 2nd edn. Jossey-Bass, San Francisco, California.
سالم قهفرخی، امین، رضایی، سیدرضا، رستمی، محسن، علیخواه، ساهره، (1399) جایگاه تاب‌آوری سازمانی در مدیریت بحران‌ها و فجایع گردشگری، نشریه شباک، دوره 6، شماره 3 (پیاپی 54) صص 31-46.
Hamel, G. and Välikangas, L. (2003). the quest for resilience. Harvard Business Review, September, 52–63.
آزمون، مینا، نزیمی، یاسمن، (1398) نقش تاب‌آوری سازمانی در مدیریت بحران، شبکه اطلاع‌رسانی روابط عمومی ایران‌(شارا) مقالات روابط عمومی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه علوم و تحقیقات، ایران.
بدیع، پروین دخت، رحیمی، محمود، (1397) بررسی و سنجش تاب‌آوری شبکه ارتباطی شهری با رویکرد مدیریت بحران (نمونه موردی منطقه ۲ تهران) نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دوره10، شماره ۲، صص41-65.
محمودزاده، حسن، هریسچیان، مهدی (1397). سنجش و اولویت‌بندی شاخص های تاب‌آوری با روش ترکیبی معادلات ساختاری و تحلیل چند متغیره فازی (مطالعه موردی: منطقه یک کلانشهر تبریز) پژوهش و برنامهریزی شهری، دوره 9، شماره 34، صص 59-74.
اصلانی، فرشته، امینی حسینی، کامبد، (1397) مروری بر مفاهیم، شاخصها، چارچوبها و مدلهای تاب‌آوری در برابر زلزله، مجله دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره ۸، شماره 2، صص 119-136.
عبدالهی، علی اصغر، شرفی، حجت‌اله، صباحی گراغانی، یاسر، (1395) تاب‌آوری نهادی و کالبدی- محیطی اجتماعات شهری در جهت کاهش بحران‌های طبیعی، زلزله (مطالعه موردی: شهر کرمان) فصل‌نامه آمایش محیط، دوره 11، شماره ۴۲، صص 165-186.
معرب، یاسر، صالحی، اسماعیل، امیری، محمد جواد، بالیست، جهانبخش، (1395) ساخت مدل مفهومی تاب‌آوری کاربری اراضی شهری در برابر بلایا با رویکرد توسعه پایدار، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره 21، شماره 3، صص 139-156.
برهمن، روناک، فاضلی، مجتبی، راستی اردکانی، رضا، (1395) نقش مدیریت آسیب‌پذیری کلیدی در تاب‌آوری مشترکان شرکت آب و فاضلاب در زمان بحران زلزله، کنگره علوم و مهندسی آب و فاضلاب ایران، دانشگاه تهران، تهران.
عزیزپور، ملکه، زنگی‌آبادی، علی، اسماعیلیان، زهرا، (1390). اولویت‌بندی عوامل مؤثر در مدیریت بحران شهری در برابر بلایای طبیعی (مطالعه موردی سازمان‌های مرتبط با بحران شهر اصفهان) جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دوره 22، شماره 3، صص 107-124.
Rogatka, K, Starczewski, T, Kowalski, M, (2020), Urban resilience in spatial planning of polish cities - True or false? Transformational perspective, Land Use Policy Volume 101, February 2021, 105172
Huck, A, Monstadt, J, Driessen, P, (2020), Mainstreaming resilience in urban policy making? Insights from Christchurch and Rotterdam, Geoforum, Volume 117, December 2020, pp 194-205
Steven J. R. (2016). a multi-scalar, mixed methods framework for assessing rural communities’ capacity for resilience, adaptation, and transformation, Journal Community Development, pp 124-140.
Frantzeskaki, N. (2016). URBAN RESILIENCE, A concept for co-creating cities of the future, Erasmus University Rotterdam, The Netherlands.
کیانی، اکبر، فاضل نیا، غریب، رضایی، بیت الله، (1391) بررسی و اولویتسنجی مخاطرات محیط طبیعی شهر زابل، جغرافیا و مطالعات محیطی، دوره 1، شماره 1، صص 98-111.