نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

• اسماعیل سیلاخوری ¹
• مجید اونق ²
• امیر سعدالدّین ²

¹ مدیریت مناطق بیابانی، دانشکده آبخیزداری و مدیریت مناطق بیابانی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.

² دانشکده آبخیزداری و مدیریت مناطق بیابانی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.

چکیده

بیابان‌زایی خطری جدی برای بسیاری از کشورهای جهان و به‌ویژه کشورهای در حال توسعه مانند ایران است. مناسب‌ترین روش برای تعیین شدت خطر بیابان‌زایی استفاده از مدل‌های تجربی است. در این تحقیق برای منطقه‌ی سبزوار خطر بیابان‌زایی با مدل ایرانی MICD ارزیابی شد و ریسک بیابان‌زایی تعیین گردید. برای این منظور، ابتدا نقشه‌ی واحدهای کاری (رخساره‌های ژئومورفولوژی) با استفاده از نقشه‌های شیب، زمین‌شناسی، پوشش گیاهی، کاربری، تصاویر رقومی ماهواره‌ای لندست 5، در چهار واحد، 10 تیپ و 96 رخساره‌ی ژئومورفولوژی تهیه گردید. پس از ارزش‌دهی به شاخص‌های بیابان‌زایی مدل در واحدهای کاری، نقشه‌ی خطر تهیه گردید. برای تعیین ریسک بیابان‌زایی، ابتدا عناصر در معرض خطر شناسایی و رتبه‌بندی شدند. پس از تعیین درجه‌ی آسیب‌پذیری آن‌ها نقشه‌ی آسیب‌پذیری تهیه شد. نقشه‌ی ریسک با ترکیب نقشه‌های شدت خطر، فراوانی و درجه‌ی آسیب‌پذیری عناصر بر اساس معادله‌ی ریسک تهیه شد. نتایج نشان داد که در کاربری مرتعی شاخص‌های «تداوم وزش باد بیش از 6 متر بر ثانیه به‌منزله‌ی سرعت آستانه» و «تراکم پوشش گیاهی مؤثر در خاک»؛ در اراضی بدون کاربری، «تداوم وزش باد بیش از سرعت آستانه» و «آثار انباشت خاک» و در کاربری کشاورزی، «مدیریت بقایای گیاهی» و «وضعیت بادشکن در اطراف مزارع» شاخص‌های مؤثر در بیابان‌زایی بودند. نقشه‌ی بیابان‌زایی در چهار رتبه‌ی کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد به دست آمد که بیشترین سطح منطقه را رتبه‌ی متوسط (45/46 درصد) به خود اختصاص داد. بیشترین و کمترین عناصر به ترتیب در رتبه‌ی زیاد و خیلی کم آسیب‌پذیری قرار گرفتند. نقشه‌ی ریسک بیابان‌زایی در پنج رتبه به دست آمد که بیشترین سطح منطقه را رتبه‌ی زیاد (77/46 درصد) و کمترین سطح منطقه را رتبه‌ی خیلی کم (16/9 درصد) به خود اختصاص داد. نقشه‌ی ریسک بیابان‌زایی و شاخص‌های مؤثر در بیابان‌زایی منطقه، به‌منزله‌ی ابزاری مناسب و کارآمد، نقشه‌ی راه برای مدیریت بحران بیابان‌زایی است. با توجه به این امر اولویت‌بندی برنامه‌ی مدیریت بحران و همچنین نوع برنامه‌ها تعیین خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

• شدت خطر بیابا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‎‌‌‌‌‌‌ن‌زایی
• مدل MICD
• عناصر خطر
• آسیب‌پذیری
• ریسک
• منطقه‌ی سبزوار

عنوان مقاله [English]

Assessing desertification hazard and risk in Sabzevar region using MICD Model

نویسندگان [English]

• Esamel Silakhori ¹
• Majid Ownegh ²
• Amir Sadoddin ²

¹ M.Sc. of Desert Area Management, Department of Watershed and Desert Area Management, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Gorgan, Iran.

² professor, Department of Watershed and Desert Area Management, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Gorgan, Iran.

چکیده [English]

Desertification has turned into serious hazard for many countries especially developing ones such as Iran. The most suitable methods for desertification assessment intensity considered to be experimental models. Iranian desertification model, namely MICD, was used in this study to assess desertification hazard for Sabzevar region. For this purpose, work units map (geomorphologic faces) was created using slope, geology, vegetation cover, land use, Landsat 5 satellite imagery and Google Earth data. Accordingly, four units, 10 types and 96 faces were identified. Desertification map of the model was synthesized after rating the desertification indices in work units. For assessing desertification risk, firstly, the elements at risk were identified and classified. The risk map was developed with a combination of desertification hazard intensity and number of elements and degree of vulnerability maps using the total risk equation. Results showed that "continuity of wind blow (≥ 6 m/s as threshold wind velocity)" and "density of vegetation cover" in rangelands; "continuity of wind blow (≥ 6 m/s)" and "soil accumulation" in bare lands, and "Crop residue management" and "wind break situation around the field" in the farmlands are the most effective factors. Desertification map was created in four classes of low (II), moderate (III), high (IV) and very high (V). The vast area of the region is allocated to the moderate class (46.45%). The highest and lowest elements fall into intensive (V) and very low classes (I), respectively. Risk map of desertification was obtained in five classes which the largest part (46.77 %) and the smallest part (9.16%) of the region was associated with the high and very low classes respectively.

کلیدواژه‌ها [English]

• Desertification hazard intensity
• MICD model
• Elements at risk
• Vulnerability
• Sabzevar region