نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

• سعید امینی ورکی ¹
• مهدی مدیری ²
• فتح‌اله شمسایی زفرقندی ³
• علی قنبری نسب ⁴

¹ دانشجوی کارشناسی ارشد، پدافند غیرعامل، گرایش طراحی، دانشگاه صنعتی مالک اشتر تهران

² دانشیار، دانشگاه صنعتی مالک اشتر تهران.

³ دانشجوی دکتری، مدیریت راهبردی، پدافند غیر عامل، دانشگاه عالی دفاع ملی.

⁴ دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا، دانشگاه تهران.

چکیده

با توجه به ارتباط متقابل و وابستگی عناصر و اجزای شهری به یکدیگر، آسیب‌پذیری شهری نیز دربرگیرنده‌ی تمامی عوامل موجود در یک شهر می‌شود. سامانه‌های شهری در معرض آسیب‌پذیری مخاطرات محیطی از جمله طبیعی و انسان‌ساخت هستند. وقوع آن‌ها کارکرد هر یک از سامانه‌های شهری را می‌تواند مختل یا متوقف کند. بروز اختلال در هر یک از سامانه‌ها ادامه‌ی کارکرد سایر سامانه‌ها را با مشکل مواجه می‌سازد. بنابراین پدیده‌ی آسیب‌پذیری شهری کل نظام را در بر می‌گیرد و از این رو خطر بروز بحران را افزایش می‌دهد. حال با تهیه‌ی مؤلفه‌های آسیب‌پذیر شهر این امکان فراهم می‌شود تا، با توجه به شدت آسیب‌پذیری در هر یک از مناطق، اقدامات لازم برای کاهش آسیب‌پذیری آن‌ها صورت گیرد. در این پژوهش، با بهره‌گیری از روش‌شناسی کیو (Q)، نخست، بر پایه‌ی نتایج پژوهش‌های ارزیابی آسیب‌پذیری شهرها در ایران و تجزیه و تحلیل فضای گفتمانی موجود، شناخت جامعی از عناصر و عوامل تأثیرگذار در آسیب‌پذیری شهرها در برابر مخاطرات محیطی به دست آمد؛ سپس، با بهره‌گیری از مشارکت متخصصان، دیدگاه‌های مختلف در این زمینه شناسایی و دسته‌بندی شد تا از این رو گامی فراتر از مجموعه تحلیل‌های ارائه شده پیش رو بگذارد. یافته‌های پژوهش بر پایه‌ی تحلیل عاملی کیو بیانگر سه دیدگاه در زمینه‌ی آسیب‌پذیری شهری در ایران است. دیدگاه نخست نگرش متخصصان پدافند غیرعامل و مدیریت بحران است که بیشتر تأکید بر کاربری‌های خطرزای شهری و زیرساخت‌های شهری دارد؛ دیدگاه دوم نگرش متخصصان جغرافیا-مخاطرات محیطی است که بیشتر بر عوامل طبیعی تأکید دارد؛ و دیدگاه سوم نگرش شهرسازی- جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری است که بیشتر بر مؤلفه‌های سازه‌ای، بافت و تراکم شهر تأکید دارد. در انتها نیز، با تجمیع دیدگاه‌های مختلف، مؤلفه‌های تأثیرگذار در آسیب‌پذیری شهرها شناسایی و تعیین شد.

کلیدواژه‌ها

• مخاطره
• پدافند غیرعامل
• روش‌شناسی کیو (Q)
• آسیب‌پذیری
• مخاطرات محیطی

عنوان مقاله [English]

Perspectives of the city's vulnerability to environmental hazards and its effective components by using the Q-Method

نویسندگان [English]

• Saeed Amini Varaki ¹
• Mehdi Modiri ²
• Fathollah Shamsayi Zafarghandi ³
• Ali Ghanbari nasab ⁴

¹ M.Sc student, Passive defence Eng, Malek ashtar University of Technology, Tehran, Iran. Email: S.aminicivil@gmail.com

² Assist.Prof., Malek ashtar University of Technology, Tehran, Iran.

³ PhD Candidate, Strategic management of passive defence, Supreme National Defence University, Tehran, Iran.

⁴ PhD Candidate, Department of Geography, University of Tehran, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Due to the interaction and interdependence between urban elements, urban vulnerability also includes all the regarded factors in a city. In other words, environmental hazards affect all parts of a city. Urban systems are under vulnerability to the environmental hazards such as natural and human construction.The occurrence of them can disrupt or stop any of functioning urban systems. Disordering in each of the systems make deficulties in the continuse operation of other systems.Thus the phenomenon of urban vulnerability make a serious impact on the whole system and hence increases the risk of crisis. By preparing urban vulnerable components and the intensity of the vulnerability in each area, the countermeasures could be implied for the targeted city. In this study, Q methodology were used for this evaluaton. It provides urban's vulnerability assessment and analysis the discursive space existing. Then a comprehensive understanding of the elements and factors influencing urban's vulnerability for environmental hazards were obtained. In addition, different perspectives in this field were identified and classified contributed from panel of experts. The findings suggest three approaches in the field of urban vulnerability. The first approach is based on the perception of passive defense and crisis management experts that gives more emphasis on the urban risky and hazardous land-uses and urban infrastructure. The second approach is based on the attitude of geography-environmental hazards experts that focuses on natural factors. Finally, the third approach is based on the attitude of urbanism, geography and urban planning experts that gives more emphasis on structural component, texture and urban density. All in all, by the integration of different perspectives, factors influencing the vulnerability of the cities were identified and determined consequently.

کلیدواژه‌ها [English]

• Risk
• Passive defense
• Q Methodology
• Vulnerabilities
• Environmental hazards