تبیین مدل مفهومی مدیریت بحران در بازارهای تاریخی با استفاده از روش تحقیق آمیخته (نمونه موردی: بازار تاریخی تبریز)

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دکترای معماری، عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور، تهران، ایران

2 کارشناس پایگاه میراث جهانی بازار تبریز، دکترای معماری اسلامی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های متخصصین شهری در حوزه مدیریت بحران در رابطه با بافت‌های تاریخی است که به علت فرسودگی نسبی کالبدی معمولاً در بحران‌هایی نظیر زلزله، سیل و یا آتش‌سوزی آسیب‌پذیرتر و شکننده‌تر بوده و بدیهی است که لزوم برنامه‌ریزی مناسب به‌منظور مدیریت هدفمند این مجموعه‌های تاریخی می‌بایست سرلوحه اصلی مدیران چنین آثار ارزشمندی بوده تا مانع از بروز حوادث جبران‌ناپذیر و وحشتناک شده تا علاوه بر مهار مخاطرات جانی بسیاری از آثار ارزشمندی که هویت و شناسنامه فرهنگی هر جامعه محسوب می‌شود تخریب نشود. هدف از تحقیق حاضر، در وهله اول ارائه مدلی مبتنی بر رویکرد مشارکتی در حل مشکلات مربوط به مدیریت بحران در بازارهای تاریخی و سپس، در مرحله بعدی، بررسی ضریب اهمیت مخاطرات موجود در سطح بازار تاریخی تبریز و در نهایت اولویت‌بندی زیرفضاهای مجموعه بازار تبریز بر اساس نظر خبرگان و با استفاده از روش تحلیلی سلسله‌مراتب (دلفی خبرگان) است. پژوهش حاضر از روش آمیخته (ترکیبی) و با تکیه بر هر دو نوع رویکرد کیفی و کمّی برای رسیدن به اهداف مطرح‌شده بهره برده و به گردآوری و جمع‌بندی، تحلیل محتوای یافته‌ها با استفاده از هر دو نوع رویکرد اشاره‌شده، پرداخته است. در نهایت، 4 مؤلفه برخاسته از خروجی مصاحبه‌های صورت گرفته با متخصصین حوزه، در بخشِ روش تحقیق کیفی، نشان می‌دهد مدیریت بحران بازار تاریخی تبریز، بدون مشارکت بازاریان و کسبه غیرقابل‌حل بوده و در نهایت این امر، خود، به چهار عامل اساسی (رضایتمندی، آگاهی، تعاملات اجتماعی و اعتماد) پیوند می‌خورد که همگی در قالب «مؤلفه مردم» در کنار دو مؤلفه «ساختار دولت» و همچنین «فضا» قابل رصد است و سه‌گانه مشارکت در بازار تاریخی تبریز را شکل می‌دهد. نتایج بخش مطالعات کمّی تحقیق حاکی از آن است که به ترتیب سه مخاطره زلزله با ضریب وزنی (188/0)، تخریب عمدی سازه توسط بازاریان و کسبه با ضریب وزنی (173/0) و در نهایت مخاطرات ناشی از آتش‌سوزی با ضریب وزنی (142/0) در اولویت اول تا سوم قرار گرفتند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Explaining the Conceptual Model of Crisis Management in Historical Bazaars Using Mixed Research Method (Case Study: Tabriz Historical Bazaar)

نویسندگان [English]

  • Hossein Esmaeili Sangari 1
  • Mohammad Javad Abbaszadeh 2
1 Assist. Prof., Faculty Member of the Cultural Heritage Research Institute, Tehran, Iran
2 Expert of Tabriz Bazaar World Heritage Site, PhD in Islamic Architecture, Isfahan University of Arts, Isfahan, Iran
چکیده [English]

One of the main concerns of urban experts in crisis management is historical contexts, which are usually more vulnerable and fragile in crises such as earthquakes, floods, or fires due to relative physical depletion. The main idea in historical texture is to prevent irreparable and horrible events. In addition to controlling the lives of many, valuable works considered the cultural identity of any society is not destroyed. The purpose of this study is to present a model based on a participatory approach in solving problems related to crisis management in historical bazaars and then, in the next step, to examine the coefficient of the importance of risks in the historical bazaar of Tabriz and finally to prioritize sub-spaces of Tabriz bazaar. The present study has used a mixed-method, relying on qualitative and quantitative approaches to achieve the objectives. It has collected and summarized the content of the findings using both approaches. Finally, four components arising from the output of interviews with experts in the field, in the field of qualitative research method, show that crisis management of the historical market of Tabriz is unsolvable without the participation of marketers and merchants. The basic (satisfaction, awareness, social interactions, and trust) are linked, all of which can be observed in the form of the "people component" along with the two components of "government structure" and "space" and form triple participation in the historical market of Tabriz. The results of the quantitative studies section of the research indicate three earthquake hazards with a weight coefficient (0.188), intentional destruction of the structure by marketers and merchants with a weight coefficient (0.173), and finally, fire hazards with a weight coefficient (0.142), respectively. They were ranked first to third.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Crisis Management
  • Historical Bazaars
  • Risk
  • Participation
  • Tabriz
  1. 1- اسماعیل‌زاده، حسن، شمسی، صالح پور و اسماعیل‌زاده، یعقوب، (1393)، عوامل مؤثر بر مشارکت در ساماندهی در بافت‌های فرسوده شهری، مجله جغرافیا (انجمن علمی جغرافیای ایران)، 12 (43)، صص 127 ـ 141.

    2- اسمعیلی سنگری، حسین، 1398، آموزه‌های مرمت ابنیه تاریخی، ویرایش چهارم، انتشارات فروزش.

    3- بابانسب، رسول، موسوی، چمران، تقوایی، مسعود، (1388)، تحلیلی بر سنجش عوامل مؤثر بر مشارکت شهروندان در مدیریت شهری مطالعه موردی منطقه 4 شهر تبریز، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، شماره 2.

    4- پناهی، محمدحسین، (1381)، راهکارهای افزایش مشارکت مردمی در عرصه فرهنگ، نشران، تهران.

    5- پورعزت، علی‌اصغر و دیگران؛ (1388)، رابطه آگاهی شهروندان از حقوق شهروندی با پاسخ‌گویی و شفافیت سازمان، فصلنامه علمی، پژوهشی رفاه اجتماعی، سال دهم، شماره 38.

    6- پیران، پرویز، (1374)، برنامه جامع آگاه‌سازی به‌سوی پایداری و شهروندمداری، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

    7- حبیبی، داوود. حبیبی، دیانا. کسالایی، افسانه. گرجی‌پور، فاطمه. توکلی، مهرداد (1397)، «تبیین حس تعلق به مکان و هویت در فضاهای شهری با تأکید بر بازارهای سنتی»، معماری شناسی، شماره 3، صص 18-11.

    8- حبیبی، سید محسن و هورکارد، برتارد، (1386)، اطلس کلان‌شهر تهران، شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری. تهران

    9- حسینی، حسین، (1396)، ارتباطات در بحران و مسئله ترس، فصلنامه مدیریت بحران و وضعیت‌های اضطراری، دوره 8، شماره 31، صص 43 ـ 65.

    10- رضادوست، کریم، علی حسین زاده، حسین عابدزاده. (1388)، بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت اجتماعی شهروندان، جامعه شهری شهر ایلام، جامعه‌شناسی کاربردی، شماره 35.

    11- شاطریان، محسن، حیدری، سروشجانی، رسول، (1396)، بررسی و تحلیل میزان مشارکت اجتماعی شهروندان (مطالعه موردی، شهر برزک)، جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، پاییز و زمستان، شماره 10.

    12- فرهنگ خواه، فاطمه، (1382)، تحلیل جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر فرار دختران با تأکید بر رسانه‌های تصویری، رساله ارشد دانشگاه آزاد تهران مرکز.

    13- فکوهی، ناصر، (1381)، شکل‌گیری هویت و الگوهیا محلی و ملی و جهانی، نمونه موردی: لرستان. مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره 4، شماره 4، 127 ـ 161.

    14- قنواتی، عزت‌الله، (1388)، توانمندسازی مدیریت بحران در راستای کاهش بلایای طبیعی زلزله، نمونه موردی شهر خرم‌آباد، فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال اول، شماره 4.

    15- کلانتری خلیل‌آباد، حسین و همکاران، (1390)، راهکارهای اجرایی حفظ و احیای بافت تاریخی شهر تهران، محله سیروس، پژوهشکده فرهنگ و هنر، جهاد دانشگاهی تهران.

    16- لطیفی، غلامرضا، (1385)، فرایند مدیریت بحران در کاهش بلایای طبیعی، کتاب ماه علوم اجتماعی، 17، 108 ـ 116.

    17- لینچ، کوین، (1376)، سیمای شهر، ترجمه منوچهر مزینی، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

    18- مجنونی، علی، اسمعیلی سنگری، حسین، 1400، بررسی جریان‌های سرمایه اجتماعی در بازارهای تاریخی برحسب مشاغل و فضاهای معماری مطالعه موردی: بازار تاریخی تبریز، نشریه هویت شهر، دوره 15، شماره 4.

    19- مرادی، روح‌الله، (1391)، مدیریت بحران، دانشگاه افسری امام علی (ع)، تهران.

    20- مزینی، منوچهر، (1378)، ساختار مدیریت شهری در ایران، وزارت کشور، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهری.

    21- میرمیران، سید هادی، (1375)، گهر ساختن در صدف خویش، گفتاری درباره طرح‌های احیا و روان بخشی مناطق تاریخی ایران، مجله معماری و شهرسازی، شماره 4.

    22- هدایتی، احمدرضا، (1397)، مدیریت بحران در حوادث غیرمترقبه (با تأکید بر اقدامات راهبردی و اجرایی در حوادث)، فصلنامه مدیریت بحران و وضعیت‌های اضطراری، سال نهم، شماره 33، ص 103 ـ 143.

    23- نوروز برازجانی، ویدا، (1397)، روش‌شناسی روش تحقیق کیفی، انتشارات مهر از ـ یادآوران.

    1. Darbak, Thomas, E. (1990). Emergency Management: Strategies for maintaining organizational integrity.
    2. Ghafory – Ashtiany,M. (1999), Rescue Operation and Reconstructions in Iran, Disaster Prevention and Management, V. 8, N. 1, MCB University.
    3. Roche, w. k. (1991). Trust, dynamics and organizational integration: The micro-sociology of Alan Fax. British Journal of Sociology, 42(1), 95-113.
    4. Lipset, Seymour Martin, (1960), political man, New York, Anchor Book.

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 16 اسفند 1402
  • تاریخ دریافت: 03 اسفند 1400
  • تاریخ بازنگری: 24 تیر 1402
  • تاریخ پذیرش: 18 مهر 1402