پهنه‌بندی ظرفیت سیل‌خیزی با استفاده از تحلیل سلسه‌مراتبی و منطق فازی در محیط GIS نمونه موردی: شهر ایلام

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه تهران

چکیده

 امروزه عوامل مختلفی همچون رشد بی‌­رویه جمعیت، تسطیح زمین و اشغال حریم رودخانه‌ها در کنار عوامل اقلیمی در مناطق شهری سبب گسترش سیلاب‌های شهری شده است. شهر ایلام هم از این شرایط مستثنی نیست؛ به‌طوری که این پدیده باعث تخریب و خسارات زیادی به مناطق مسکونی، راه‌های ارتباطی، اراضی زراعی و باغات در طی چند سال گذشته شده است. هدف از این پژوهش ارزیابی و پهنه‌بندی محدوده‌های سیل‌خیز در شهر ایلام است. بدین‌منظور معیارهایی همچون شیب، ویژگی‌های زمین‌شناسی، جانگاری، آبراهه، خاک و کاربری اراضی انتخاب و توسط تحلیل سلسله‌مراتبی و مدل فازی مورد وزن‌دهی و استاندارد­سازی قرار گرفتند. در نهایت نقشه پهنه‌بندی نهایی با همپوشانی نقشه‌های وزن‌دهی‌شده برای هر معیار درسامانه اطلاعات جغرافیایی تهیه شد. بررسی و تحلیل نهایی نقشه به‌دست‌آمده بیانگر آن است که نواحی شمال و شمال غرب دارای بیشترین ظرفیت در برابر خطر سیل هستند. همچنین نتایج نشان داد که از کل مساحت منطقه 6/0 درصد در طبقه آسیب‌پذیری بسیار بالا، 29/6 درصد در طبقه آسیب‌پذیری بالا، 92/20 درصد در طبقه آسیب‌پذیری متوسط، 23/50 درصد در طبقه آسیب‌پذیری کم و 95/21 درصد در طبقه آسیب‌پذیری بسیار کم قرار دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Flood Zoning Using Hierarchical Analysis andFuzzy Logic in GISCase Study: Ilam City

نویسندگان [English]

  • Kramatolah Ziari
  • Sayyid Abase Rajai
  • rasol Darabkhani
university of tehran
چکیده [English]

Various factors such as overcrowding, land leveling and occupation of rivers along with climatic factors
in urban areas have caused urban flooding .The city of Ilam is no exception; This has caused a lot of
damage to residential areas, roads, fields and farmlands over the past few years. The purpose of this study
is to evaluate and zoning flood-prone areas in Ilam. For this purpose, criteria such as slope, geological features,
topography, streamflows, soil and land use were selected, weighted and standardized by hierarchical
analysis and fuzzy model.Then, zoning map with overlapping the weighted maps for each criterion was prepared
in the GIS. Final analysis of the map shows that the north and northwest areas have the highest potential
for flood risk. The results also showed that 0.60% of the total area are in very high vulnerability category
and 6.29% in high vulnerability class, 20.92% in the average vulnerability class, 50.23% in low vulnerability
class and 21.95% in the very least vulnerable category.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zoning
  • Flood
  • Fuzzy model
  • GIS
  • Ilam City
1[نسرین‌نژاد، نعمت‌اله؛ رنگزن، کاظم؛ کلانتری، نصراله و صابری، عظیم (1393). پهنه‌بندی ظرفیتسیل‌خیزی حوزه آبریز باغان با استفاده از روش تحلیل سلسله‌مراتبی فازی (FAHP). (مجله سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در مناطق طبیعی)، سال پنچم، شماره چهارم، صص 33- 15.
]2[آزاده، سیدرضا و زارع، ملیحه (1395). تحلیل توان‌ها و محدودیت‌های محیطی با تحلیلی بر لرزه‌خیزی و نحوه استقرار مراکز جمعیتی استان زنجان.مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، سال یازدهم، شماره 35، صص 141- 131.
[3] Chang, L. F., Lin, CH., Su, M. D. (2008). Application of geographic weighted regression to establish flood-dam age functions reflecting spatial variation. Water SA, 34 (2): 209-216.
[4] Guo E.L., Zhang Z.Q. and Ren X.H., et al.( 2014). Integrated risk assessment of flood disaster based on improved set pair analysis and the variable fuzzy set theory in central Liaoning Province. China. Nat. Hazards Journal, 74: 947–965.
 
]5[ طبیبی، فریال (1384). تحلیل توان سیل‌خیزی با تأکید بر ویژگی‌های زمین‌ریخت‌شناسانه با استفاده از GIS و مدل‌های مفهومی، مطالعه موردی: حوضه آبخیز ششتمد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم سبزوار.
]6[ بهنیافر، ابوالفضل؛ قنبرزاده، هادی؛ پاد، سکینه و اسدی، مجتبی (1395). پهنه‌بندی مناطق حساس ریسک سیل‌گیری با استفاده از مدل تحلیل سلسله‌مراتبیAHP  با تأکید بر زمین‌ریخت‌شناسی شهری، مطالعه موردی: آبخیز شهر شاندیز. چهارمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی، معماری و شهرسازی.
 
[7] Mayaja, N. A and C.V. Srinivasa (2016). Flood Hazard Zoning Using Analytic Hierarchy Process: A Case Study for Pampa River Basin, Kerala, India, Journal of Geomatics, Vol, 10, No. 1.
]8[ قلی زاده، آیلا؛ قنواتی، عزت‌اله؛ افشار منش، حمیده و امان‌اله‌پور، حجت (1396).کارایی مدل فازی در ظرفیتسیل‌خیزی حوضه زنگمار.فصل‌نامه علمی و پژوهشی فضای جغرافیایی، سال 7، شماره 60، صص 245- 227.
[9] Chen, Jain, A. Hill, Arleen, D. Urban, Lensy1 (2009). AGIS-based Model for Urban Flood Ideation. journal of Hydrology, Vol. 373, PP 184- 192.
 
]10[ برومند‌نسب، سعید (1381). هیدرولوژی رگبار در محدوده‌های شهری اهواز. انتشارات دانشگاه چمران، اهواز.
]11[ رهنمایی،محمدتقی (1382).مجموعهمباحثو روش‌هایشهرسازی (جغرافیا). چاپاول،انتشاراتمرکزمطالعاتوتحقیقات شهرسازیومعماریایران،تهران.
]12[ فرجی، امین و قرخلو، مهدی(1389). زلزله و مدیریت بحران شهری، مطالعه موردی: شهر بابل.فصل‌نامه علمی و پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، سال 8، شماره 25، صص 164- 140.
]13[شیعه،اسماعیل( 1385). مقدمه‌ایبرمبنایبرنامه‌ریزیشهری.انتشاراتدانشگاهعلموصنعت، تهران.
]14[قنواتی، عزت‌اله؛ قلمی، شبنم و عبدلی، اصغر (1388). توانمندسازی مدیریت بحران شهری در جهت کاهش بلایای طبیعی‌(زلزله)، نمونه موردی: شهر خرم‌آباد. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، سال اول، شماره 4، صص 24- 15.
]15[زنگی‌آبادی، علی؛ صفایی، همایون؛ محمدی، جمال و قائدرحمتی، صفر( 1387). تحلیل شاخص‌های آسیب‌پذیری مساکن شهری در برابر خطر زلزله، نمونه موردی: مساکن شهر اصفهان. جغرافیا و توسعه، شماره 12، صص 79- 61.
]16[رضایی، محمدرضا؛ حسینی، سیدمصطفی و حکیمی، هادی( 1391). برنامه‌ریزی راهبردی مدیریت بحران در بافت تاریخی شهر یزد با استفاده از SWOT. دوفصل‌نامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران، شماره اول، صص 44- 35.
[17] Kuhlicke, C (2011). Perspectives on Social Capacity Building for Natural Hazards: Outlining an Emerging Field of Science & Policy 14, pp 804- 814, Available at www.Sciencedirect. Com.
 
[18] Kaewkitipong L., Chen C. and Ractham P  (2012).  Lessons learned from the use of social media in combating a crisis: a case study of 2011 Thailand flooding disaster. In: Proceedings of the 33th International Conference on Information Systems (ICIS), Orlando, USA, 1–17. URL: http://aisel. aisnet.org/icis2012/proceed ings/ProjectManagement/8/.
[19] Immitzer M. , Atzberger C. and Koukal T ( 2012). Tree species classification with random forest using very high spatial resolution 8-band worldview-2 satellite data. Remote Sens Journal, 4: 2661–2693.
]20[شایان،سیاوش،پرهیزگار،اکبرومرتضیسلیمانی(1388). تحلیلامکاناتومحدودیت‌هایزمین‌ریخت‌شناسانهدرانتخاب محورهایتوسعةشهری، نمونه موردی: شهر داراب.فصل‌نامةمدرس،دورةسیزدهم،شمارة 3، صص 53- 31.
]21[حجازی‌زاده، زهرا؛ خسروی، فرامرز و ناصرزاده، محمدحسین (1391). مدیریتبحراندرشهرجدیدبهارستانبااستفادهازسیستماطلاعات جغرافیایی،باتکیهبرسیلوتعیینمسیرهایزهکشیشهریمناسببرایدفعآب‌هایسطحی.  نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، جلد 17، شماره 20، صص 50-31.
]22[رضایی،پرویزواستادملک‌رودی،پروانه(1389). محدودیت‌هایزمین‌ریخت‌شناسانهتوسعةفیزیکیشهررودبار.فصل‌نامة جغرافیایطبیعی،سالسوم،شمارة 7، صص 52- 41.
]23[قنبری،یوسفوزهرا،فتاحی(1391)،بررسیجاذبه‌هایگردشگریبالقوةاکوتوریسموتوریستیاستانایلام،نخستینهمایشملیگردشگریوطبیعت‌گردیایران‌زمین،1391.
]24[ موسوی، سیده‌معصومه؛ نگهبان، سعید؛ رخشانی‌مقدم، حیدر و حسین‌زاده، سیدمحسن(1395). ارزیابی و پهنه‌بندی خطر سیل‌خیزی با استفاده از منطق فازی Topsis در محیط GIS، مطالعه موردی: حوضه آبخیز شهر باغ‌ملک.مجله مخاطرات محیط طبیعی، سال پنجم، شماره دهم، صص 98- 79.
]25[زبردست، اسفندیار(1380).کاربرد فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای. هنرهای زیبا، شماره 10، 13- 12.
[26] Satty T.L, PeniwatiKirti and Shang S.Jen (2007), The Analytic Hierarchy Process and human resource allocation: Half the story. Mathematical and ComputeyModelling.
 
]27[شیخی، حجت ( 1395). تحلیل توان‌های محیطی برای توسعه شهری، مطالعه موردی: شهر ایلام. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 50، شماره 1، صص 144- 127.
]28[شیعه،اسماعیل(1379). کارگاهبرنامه‌ریزیشهری (رشته جغرافیا).انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران.