مدیریت بحران

مقاله علمی - پژوهشی

مقایسه‏ ی دو روش تهیه ‏ی نقشه ‏‏ی آسیب‏ پذیری زمین‏ لرزه تحت شرایط عدم قطعیت مبتنی بر منطق فازی کلاسیک و منطق فازی شهودی

محمدرضا ملک؛ پرستو پیله‌فروش‌ها

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1393، صفحه 5-13

چکیده

ریسک هر‎گونه بحران طبیعی تابع حادثه و آسیب‎پذیری است. بنابراین نقشه‏ی آسیب‎پذیری برای هرگونه نظام مدیریت بحران بایسته است. داده‎ها و اطلاعات منبع در فعالیت‏های اجرایی همراه با انواع عدم ‎قطعیت ... بیشتر ریسک هر‎گونه بحران طبیعی تابع حادثه و آسیب‎پذیری است. بنابراین نقشه‏ی آسیب‎پذیری برای هرگونه نظام مدیریت بحران بایسته است. داده‎ها و اطلاعات منبع در فعالیت‏های اجرایی همراه با انواع عدم ‎قطعیت و عناصر نایقینی هستند. هر نوع ساده‎انگاری روی چنین نقشه‎هایی منجر به تصمیم‎گیری‏های نادرست خواهد شد. بنابراین برای کسب نتایج مناسب باید نقشه‎های آسیب‎پذیری با مؤلفه‎های نایقینی و عدم‎ قطعیت محاسبه شوند. اگرچه منطق فازی کاربرد‎های فراوانی در گرایش‏های مختلف وابسته به اطلاعات مکانی یافته است، اما منطق فازی رایج دارای کاستی‎های مهمی است. منطق فازی سنتی دارای دو کاستی مهم است. نخست آنکه، برای استفاده از نظریه‏ی فازی معمول، برای هر مشخصه باید یک تابع عضویت قطعی تعیین کنیم. دیگر آنکه نظریه‏ی فازی بین گزاره‏ای که دانشی نسبت به آن وجود ندارد و گزاره‏ها‏یی که دلایل موافق و مخالف علیه آن یکسان است، تفاوتی نمی‏گذارد. مشکل دیگر نظریه‏ی فازی متداول هنگامی رخ می‏دهد که کمبود اطلاعات مرتبط داشته باشیم. این در حالی است که تمامی مشکلات یاد شده برای تهیه‏ی‏‏‏‏ نقشه‏ی آسیب‎پذیری نیز وجود دارد. برای حل این‏گونه مسائل، می‏‎توان از منطق فازی شهودی1 (IFL) استفاده کرد. در این پژوهش نشان خواهیم داد که چگونه می‏‏توان نقشه‎های آسیب‎پذیری را به کمک فازی شهودی به‏ دست آورد. برای تأیید قابلیت مدل پیشنهادی به بررسی میزان آسیب‏پذیری ناشی از زمین‏لرزه پرداخته شده است. بدین‏منظور با استفاده از دو روش منطق فازی رایج و منطق فازی شهودی، نقشه‏ی آسیب‏پذیری ناشی از زلزله تهیه می‎شود و در نهایت با مقایسه‏ی نتایج دو روش، برتری روش مبتنی بر منطق فازی شهودی در حل این‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏گونه مسائل نشان داده می‎شود.

مقاله علمی - پژوهشی

شناسایی کارکردهای رسانه ‏های جمعی در مدیریت بحران‌ بلایای طبیعی بر اساس فرایند تحلیل شبکه‏ ای

احتشام رشیدی؛ مهدی نوری؛ محمد علی نکوئی

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1393، صفحه 15-24

چکیده

بلایای طبیعی جزء جدانشدنی زندگی بشر است و در طول تاریخ تلاش‏های فراوانی برای مقابله با این حوادث به عمل آمده است. قابلیت‏های گسترده‏ی رسانه‏ها در جذب مخاطب انبوه و شکل‏دهی به افکار عمومی، آن‏ها ... بیشتر بلایای طبیعی جزء جدانشدنی زندگی بشر است و در طول تاریخ تلاش‏های فراوانی برای مقابله با این حوادث به عمل آمده است. قابلیت‏های گسترده‏ی رسانه‏ها در جذب مخاطب انبوه و شکل‏دهی به افکار عمومی، آن‏ها را به ابزاری توانمند در مدیریت بحران‏ تبدیل کرده است. بر این اساس هدف این پژوهش شناسایی کارکرد رسانه‏های جمعی در کاهش نیازهای جامعه در مراحل سه‏گانه‏ی بحران‏های طبیعی است. تحقیق حاضر نوعی آینده‏پژوهی است که در آن تلاش‏ شده است نیاز مخاطبان و کارکردهای رسانه در شرایط بحرانی پیش‏بینی و شناسایی گردد تا بر اساس آن سیاست‏گذاران رسانه‏ای برنامه‏ریزی‏های لازم را صورت دهند؛ بنابراین از دو روش دلفی و رویکرد تأثیرات متقابل بهره‏گیری شده است. یافته‏های تحقیق نشان می‏دهد که نیازهای مخاطبان در مرحله‏ی پیش از بحران شامل نیاز به آمادگی، آگاهی و اطمینان است. مرحله‏ی حین بحران شامل نیاز به اطلاعات، امنیت و همبستگی و مرحله‏ی پس از بحران شامل نیاز به پیگیری، امید و یادگیری است. کارکرد رسانه‏ها متناظر با هر یک از نیازها عبارتند از مرحله‏ی پیش از بحران شامل آموزش مصون‏ساز، آگاه‏سازی و دیده‏بانی؛ مرحله‏ی حین بحران شامل خبررسانی، دروازه‏بانی و همراه‏سازی و مرحله‏ی پس از بحران شامل پاسخ‏طلبی، تحلیل‏گری و آرامش‏بخشی. برای تعیین مهم‏ترین کارکردها و اولویت‏گذاری در برنامه‏های عملی رسانه‏های جمعی، به‌منظور مدیریت بحران بلایای طبیعی، از روش تحلیل شبکه‏ای استفاده‏ شده است. بر اساس این تحلیل سه کارکرد آگاهی‏بخشی، خبررسانی و تحلیل‏گری از اهمیت بیشتری نسبت به سایر کارکردها برخوردارند.

مقاله علمی - پژوهشی

طراحی و شبیه‏ سازی مدل صف عملیات امداد و نجات زلزله به کمک سامانه‏ ی اطلاعات جغرافیایی (GIS)

ابوالفضل راسخ؛ علیرضا وفایی‌نژاد

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1393، صفحه 25-36

چکیده

زلزله بشر را، در طول زمان، با خسارات جبران‏ناپذیری مواجه ساخته است. از طرفی دیگر، تصمیم‏گیرندگان همواره سعی در مدیریت بحران و چالش‏های ناشی از آن داشته‏اند. یکی از این چالش‏ها، عملیات امداد و ... بیشتر زلزله بشر را، در طول زمان، با خسارات جبران‏ناپذیری مواجه ساخته است. از طرفی دیگر، تصمیم‏گیرندگان همواره سعی در مدیریت بحران و چالش‏های ناشی از آن داشته‏اند. یکی از این چالش‏ها، عملیات امداد و نجات پس از زلزله است. هدف این پژوهش شبیه‏سازی مدلی است که بتواند میان تعداد گروه‏های امدادی در منطقه و توان عملیاتی آن‌ها یک حالت تعادل ایجاد نماید. ازاین‌رو، با توجه به محبوبیت روش‏های تحقیق در عملیات، از جمله نظریه‌‏ی صف در زمینه‏ی عملیات امداد و نجات، با بهره‏گیری از مفاهیم نظریه‏ی صف، مدل صف متناسب با عملیات امداد و نجات شبیه‏سازی گردید. از سویی دیگر، با استفاده از مدل نرخ بقای افراد زیر آوار، بر اساس نوع سازه، عامل مؤثری برای تحلیل مدل صف شبیه‏سازی شده در محیط GIS فراهم شد. با در نظر گرفتن عامل مدت زمان زنده ماندن افراد در زیر آوار که با استفاده از مدل نرخ بقا به دست آمده است و همچنین با به کارگیری دیگر عوامل ارائه شده توسط نظریه‏ی صف از قبیل توان عملیاتی، تعداد مجروحان خارج شده در مدت زمان اجرا‏ از سیستم و تعداد سرویس‏دهندگان (امدادرسانان)، خروجی مدل شبیه‏سازی شده تحلیل گردید. نتیجه‏ی به دست آمده، گویای این نکته است که تلفیق نظریه‏ی صف و GIS امکان‏پذیر است و نتیجه‏ی آن تخصیص تعداد و ترکیب مناسب نیروهای امداد و نجات در منطقه‏ی مورد مطالعه است.

مقاله علمی - پژوهشی

بررسی رابطه‌ی زیست‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی بر تاب‌آوری روستاییان در برابر مخاطرات طبیعی نواحی روستایی دهستان مراوه‌تپه و پالیزان

طاهره صادقلو؛ حمدالله سجاسی قیداری

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1393، صفحه 37-44

چکیده

مخاطرات و پیامدهای آن سبب بروز آسیب‏های زیست‏محیطی، ایجاد هزینه‏های کلان در بعد فردی تا فراملی، ناآرامی‏های اجتماعی و شکست ساختارهای کالبدی سکونتگاه‌ها می‏شوند. می‏توان این تأثیرات را در ... بیشتر مخاطرات و پیامدهای آن سبب بروز آسیب‏های زیست‏محیطی، ایجاد هزینه‏های کلان در بعد فردی تا فراملی، ناآرامی‏های اجتماعی و شکست ساختارهای کالبدی سکونتگاه‌ها می‏شوند. می‏توان این تأثیرات را در مجموع ناپایداری ابعاد مختلف زیست‏پذیری یک سکونتگاه روستایی عنوان کرد که در میزان و نحوه‌ی تحمل‏پذیری و برگشت به شرایط اولیه‌ی اجتماعات انسانی اثر خواهد داشت. به همین علت امروزه تاب‏آوری، به‌منزله‌ی یکی از سنجه‏های مؤثر در فرایند مدیریت مخاطرات، رویکردی اجتماع‌محور برای ارتقای آمادگی اجتماعات روستایی در برابر ناپایداری‏های ناشی از مخاطرات، با هدف زیست‏پذیرتر کردن سکونتگاه‏های روستایی است. در این مطالعه سعی شده است تا با سنجش سطح زیست‏پذیری سکونتگاه‌های روستایی رابطه‌ی آن با تاب‏آوری روستاییان مورد بررسی قرار گیرد. بنابراین بعد از مطالعه‌ی مبانی نظری و استخراج شاخص‏های مربوط به تاب‏آوری و زیست‏پذیری سکونتگاه‌های روستایی سعی شد تا از طریق تدوین پرسشنامه و تکمیل آن در روستاهای تحت تأثیر خطر سیل در رودخانه‌ی اترک، ارتباط این دو عامل با یکدیگر از طریق همبستگی و مدل تصمیم‏گیری چندشاخصه‌ی پرومتی مورد بررسی قرار گیرد. نتایج بررسی‏ها بیانگر این است که، به لحاظ زیست‏پذیری، روستاهای قازان‌قیه، فرق سرپایین و قره‌گل غربی به ترتیب با امتیاز نهایی فی (φ) 1، 92/0 و 84/0 نسبت به سایر روستاهای مورد مطالعه دارای بالاترین امتیاز هستند. همچنین نتایج نشان داد که به لحاظ تاب‏آوری نیز بالاترین رتبه متعلق به روستای قازان‌قیه با امتیاز 1 است. مقایسه‌ی امتیازهای سطح زیست‏پذیری با تاب‏آوری نیز نشان داد که با افزایش زیست‌پذیر بودن سکونتگاه‌های روستایی میزان تاب‏آوری اجتماعات نیز ارتقا می‏یابد.

مقاله علمی - پژوهشی

ارائه‏ ی مدل پهنه ‏بندی آسیب‏ پذیری شهر اهواز با استفاده از مدل مرتب‏ سازی گزینه ‏ها مبتنی بر پروفایل (SSP)

حسنعلی فرجی سبکبار؛ مرتضی امیدی‌پور؛ مهدی مدیری؛ امیر بسطامی‌نیا

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1393، صفحه 45-56

چکیده

مفهوم آسیب‏پذیری سرمایه‏های فیزیکی و انسانی هنگام وقوع بحران در شهرها یکی از مهم‏ترین مسائلی است که امروزه در بسیاری از بخش‏های مطالعاتی از جمله پدافند غیرعامل مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش ... بیشتر مفهوم آسیب‏پذیری سرمایه‏های فیزیکی و انسانی هنگام وقوع بحران در شهرها یکی از مهم‏ترین مسائلی است که امروزه در بسیاری از بخش‏های مطالعاتی از جمله پدافند غیرعامل مورد توجه قرار گرفته است. پژوهش حاضر با رویکردی کاربردی و روش توصیفی ـ تحلیلی مدلی را برای پهنه‏بندی میزان آسیب‏پذیری شهری در برابر حملات نظامی ارائه می‏دهد. ابتدا ساختار شاخص‏ها با روش دیماتل به‏ دست ‏آمده است، سپس با کمک ساختار تهیه‏شده وزن هر شاخص با روش فرایند تحلیل شبکه (ANP) محاسبه شده است. برای مدل‏سازی فضایی میزان آسیب‏پذیری شهر اهواز با در نظر گرفتن شاخص‏های تأثیرگذار، یک رابط کاربر با عنوان SSP Model، بر مبنای روش مرتب‏سازی گزینه‏ها مبتنی بر پروفایل در محیط نرم‏افزار ArcGis، طراحی و میزان آسیب‏پذیری محدوده‏ی مورد مطالعه در پهنه‏های مختلف به‏طور خودکار شناسایی‏ شده است. نتایج تحقیق نشان داد که تنها یک‏درصد از مساحت شهر اهواز از آسیب‏پذیری خیلی کم برخوردار است؛ همچنین 41 درصد مساحت شهر از آسیب‏پذیری کم، 56 درصد از آسیب‏پذیری زیاد و 2 درصد از مساحت شهر نیز در پهنه‏ی کاملاً آسیب‏پذیری قرار گرفته است. انطباق پهنه‏های بسیار آسیب‏پذیر با عوامل مؤثر بر میزان آسیب‏پذیری در شهر اهواز نشان‏دهنده‏ی دقت قابل ‏قبول مدل ارائه‏ شده است.

مقاله علمی - پژوهشی

پهنه‏ بندی شدت خطر بیابان‏زایی منطقه‏ ی مزینان سبزوار از منظر معیار خاک با استفاده از مدل ESAs

اسماعیل سیلاخوری

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1393، صفحه 57-63

چکیده

بیابان‏زایی یکی از بزرگ‏ترین چالش‏های زیست‏محیطی زمان ما به ‏شمار می‏رود. این پدیده یک مسئله‌ی جهانی است و پیامدهای جدی آن بر تنوع زیستی، ایمنی محیط‌زیست، ریشه‌کنی فقر، ثبات اجتماعی ـ اقتصادی ... بیشتر

مقاله علمی - پژوهشی

بررسی بازسازی روستای نای‏ بند استان خراسان جنوبی

سید امیرحسین گرکانی؛ فاطمه رحیم بخش

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1393، صفحه 65-76

چکیده

یکی از مسائل کالبدی سکونتگاه‏های روستایی ضعف بناهای مسکونی در برابر بلایای طبیعی است. با وقوع سوانح در روستاها، بنا به شواهد بسیار، اغلب خانه‏های روستایی تخریب می‏شود و بسیاری از منابع ملی و گاه ... بیشتر یکی از مسائل کالبدی سکونتگاه‏های روستایی ضعف بناهای مسکونی در برابر بلایای طبیعی است. با وقوع سوانح در روستاها، بنا به شواهد بسیار، اغلب خانه‏های روستایی تخریب می‏شود و بسیاری از منابع ملی و گاه سرمایه‏های انسانی کشور از بین می‏رود. در اغلب برنامه‏های بازسازی پس از سانحه، سیاست جابه‏جایی کل یا بخشی از سکونتگاه، به‏مثابه‏ی راه‏حلی مناسب از نظر فنی، برای کاهش خطر و ایمنی از پدیده‏هایی چون زلزله، سیل و رانش زمین، مورد توجه قرار می‏گیرد. طرح جابه‏جایی روستای نای‏بند استان خراسان جنوبی، با صرف هزینه‏های کلان اجتماعی و اقتصادی، به دلایل مختلف تا کنون ناتمام رها شده و در مواردی که مسکن در روستای جدید به اتمام رسیده نیز مورد استقبال روستاییان قرار نگرفته است. این پژوهش در پی بررسی بازسازی روستای نای‏بند استان خراسان جنوبی و علل استقبال نکردن روستاییان از سکونتگاه جدید روستای نای‏بند است. فرضیه‏های این پژوهش عبارتند از نامطلوب بودن طراحی روستای جدید، مشارکت نکردن روستاییان در فرایند جابه‏جایی روستا و مکان‏یابی نادرست روستای جدید. برای تحلیل داده‏های حاصل از پرسش‌نامه از آزمون‏های تحلیل عاملی و ضریب همبستگی استفاده شده است. نتایج پژوهش تأییدکننده‌ی فرضیه‏هاست؛ چنانکه مهم‏ترین عوامل استقبال نکردن روستاییان از روستای جدید، نامناسب بودن مکان جدید از نظر مخاطرات طبیعی همچون سیل، از بین رفتن دید و منظر و حس تعلق به روستای قدیم شناخته شد.

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 11 (1401)

دوره 10 (1400)

دوره 9 (1399)

دوره 8 (1398)

دوره 7 (1397)

دوره 6 (1396)

دوره 5 (1395)

دوره 4 (1394)

دوره 3 (1393)

دوره 2 (1392)

دوره 1 (1391)

دوره و شماره: دوره 3، شماره 2، اسفند 1393، صفحه 5-76

مقایسه‏ ی دو روش تهیه ‏ی نقشه ‏‏ی آسیب‏ پذیری زمین‏ لرزه تحت شرایط عدم قطعیت مبتنی بر منطق فازی کلاسیک و منطق فازی شهودی

چکیده

شناسایی کارکردهای رسانه ‏های جمعی در مدیریت بحران‌ بلایای طبیعی بر اساس فرایند تحلیل شبکه‏ ای

چکیده

طراحی و شبیه‏ سازی مدل صف عملیات امداد و نجات زلزله به کمک سامانه‏ ی اطلاعات جغرافیایی (GIS)

چکیده

بررسی رابطه‌ی زیست‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی بر تاب‌آوری روستاییان در برابر مخاطرات طبیعی نواحی روستایی دهستان مراوه‌تپه و پالیزان

چکیده

ارائه‏ ی مدل پهنه ‏بندی آسیب‏ پذیری شهر اهواز با استفاده از مدل مرتب‏ سازی گزینه ‏ها مبتنی بر پروفایل (SSP)

چکیده

پهنه‏ بندی شدت خطر بیابان‏زایی منطقه‏ ی مزینان سبزوار از منظر معیار خاک با استفاده از مدل ESAs

چکیده

بررسی بازسازی روستای نای‏ بند استان خراسان جنوبی

چکیده