ارزیابی ساختار محله‌ای- فضایی سکونتگاه‌های شهری مبتنی بر مخاطره زلزله از منظر پدافندغیرعامل (مطالعه موردی: کلان‌شهر کرمانشاه)

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پسادکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری،دانشکده برنامه ریزی وعلوم محیطی دانشگاه تبریز، ایران

2 استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز، دانشکده جغرافیا، تبریز، ایران

3 مدرس دانشگاه، دکتری تخصصی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد مرند، ایران

4 استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور کردستان، سقز، ایران

چکیده

ضرورت توجه به ساماندهی نظام اسکان و توسعه شهری کارآمد و لزوم توجه به اندیشه‌های جدید شهرسازی و برنامه‌ریزی دفاعی شهر، برای رسیدن به اهداف پدافند شهری بسیار مهم به نظر می‌رسد. چراکه نظام اسکان در شهرها امروزه دچار یک دوگانگی است؛ از یک‌سو با گسترش شهرها و شکل‌گیری الگوهای جدید شهری و از سوی دیگر با بافت‌های فرسوده و حاشیه‌نشین شهری که به‌نوعی در برابر بلایا و مخاطرات آسیب‌پذیر هستند. پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی و استفاده از کار کتابخانه‌ای و میدانی با تأکید بر اصول پدافند غیرعامل و شناسایی مؤلفه‌ها و شاخص‌های آسیب‌پذیری و پهنه‌بندی خطر در 4 مؤلفه طبیعی، کالبدی، اجتماعی و اقتصادی با 45 زیرشاخص، مناطق آسیب‌پذیر ناشی از زلزله را به‌صورت جامع مشخص و همچنین ساختار محله‌ای - فضایی مناطق شهری کرمانشاه را در راستای کاهش خطر از منظر پدافندی کاوش می‌کند در این مقاله با بررسی‌های بنیادی در ارتباط با ساختار فضایی مبتنی بر خطر زلزله نسبت به تشکیل و گردآوری نظرات متخصصین و تحلیل آن در قالب مدل‌های تاکسونومی و ویکور اقدام و پایگاه اطلاعاتی موردنیاز در محیط نرم‌افزاری ArcGIS ترسیم گردید همچنین علاوه بر منطقه‌بندی خطر، محلات و سکونتگاه‌های آسیب‌پذیر نیز مشخص و راهکارهای لازم پدافندی جهت کاهش آسیب‌پذیری نیز ارائه گردید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Assessing the Neighborhood-Spatial Structure of Urban Settlements based on Earthquake Risk from the Perspective of Passive Defense (Case study: Kermanshah Metropolis)

نویسندگان [English]

  • kiomars maleki 1
  • mohammadreza Pourmohammad 2
  • Hanieh Yousefi Shahir 3
  • Mohamadreza Karami 4
1 Postdoctoral Researcher in Geography and Urban Planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, Tabriz University
2 Professor of Geography & Urban Planning, Tabriz University,Faculty of Geography, Tabriz, Iran
3 University Teaching Professor, PhD in Geography & Urban Planning, Islamic Azad University, Marand, Iran,
4 Assistant Professor of Geography & Urban Planning, Payam Noor University of Kurdistan, Saqqez, Iran
چکیده [English]

The need to pay attention to organizing an efficient housing and urban development system and the need to concentrate on new urban planning ideas and defense planning of the city to achieve the goals of urban defense seem very important. Nowadays, the housing system in cities is in a dilemma; on the one hand, the expansion of cities and the formation of new urban patterns, and on the other hand, worn-out and marginal urban textures that are somehow vulnerable to disasters and hazards. The present study used a descriptive-analytical method and library and field work with emphasis on the principles of passive defense and identification of the components and indicators of vulnerability and zoning of danger in four components of natural, physical, social and economic with 45 sub-indices. It also examined earthquake-vulnerable areas comprehensively as well as the neighborhood-spatial structure of Kermanshah urban areas in order to reduce the risk from a defense perspective. In this paper, with fundamental studies related to the spatial structure based on earthquake risk, the formation and collection of experts' opinions and its analysis in the form of taxonomic and Vikor models and the required database in ArcGIS software environment were drawn. In addition to risk zoning, vulnerable neighborhoods and settlements were identified and the necessary defense strategies were provided to reduce vulnerability.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Passive Defense
  • Taxonomy
  • Vikor
  • Spatial Structure
  • Earthquake
  • ملکی، کیومرث؛ پاهکیده، اقبال؛ برندکام، فرهاد و نجم الدینی، محمدعلی (1394) (الف)، پدافند غیرعامل با رویکردی بر کاربری اراضی و فضاهای امن شهری نمونه موردی کلان‌شهر کرمانشاه، دومین همایش ملی افق‌های نوین در توانمندسازی و توسعه پایدار معماری، عمران، گردشگری، انرژی و محیط‌زیست شهری و روستایی، دانشکده شهید مفتح همدان، 31 اردیبهشت‌ماه.
  • ضرغامی، سعید؛ تیموری، اصغر؛ محمدیان مصمم، حسن و شماعی، علی (1395) سنجش و ارزیابی میزان تاب‌آوری محله‌های شهری در برابر زلزله (بخش مرکزی شهر زنجان)، نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال هفتم، شماره بیست و هفتم، زمستان.
  • Gunderson, L.H. (2010). Ecological and human community resilience in response to natural disasters. Ecology and Society. 15(2): 323-331.
  • Pelling, M. (2003). The vulnerability of cities. London: Earth scan.Rashed.
  • ملکی، کیومرث؛ پاهکیده، اقبال و مرصوصی، نفیسه (1394) (ب)، سلامتی و امنیت شهرهای دفاعی با الگوی برنامه‌ریزی کاربری‌های چندمنظوره نمونه موردی، شهر سنندج، فصلنامه علمی پژوهشی آمایش محیط، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر، دوره 8، شماره 29، تابستان، صص ۲۸-۵۰.
  • مهدی زاد، وفا (1395) میزان تاب‌آوری شهر سنندج در بعد زیست‌محیطی، اولین همایش بین‌المللی اقتصاد شهری (با رویکرد اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل)، اردیبهشت.
  • Moor, J. (2001). ‘‘Cities at risk.’’ Habitat Debate, 7(4), 1–6
  • مختاری ملک‌آبادی، رضا؛ سقایی، محسن و گنخکی، عقیل (1399) ارزیابی و تحلیل آسیب‌پذیری نقاط حساس شهری بر اساس اصول پدافند غیرعامل (مطالعه موردی بندر دیر) فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، سال دهم، شماره 2، بهار، صص: 856-841.
  • زندمقدم، محمدرضا؛ بازدار، سجاد و کامیابی، سعید (1398)، پهنه‌بندی و رویکرد فضایی بر مدیریت بحران با تأکید بر آسیب‌پذیری اجتماعی –فیزیکی شهرها در برابر زلزله (نمونه موردی استان ایلام)، فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، سال نهم، شماره 2، بهار، صص: 420-409.
  • علی‌اکبری، اسماعیل؛ ملکی، کیومرث؛ پاهکیده، اقبال و فتحی، علی (1395) احداث شهر جدید یا توسعه درون‌شهری، ضرورتی در برنامه‌ریزی نظام اسکان، دومین همایش بین‌المللی معماری عمران و شهرسازی در آغاز هزاره سوم، تهران، تیرماه.
  • Elshehabi, O. (2015). Rootless Hubs: Migration, Urban Commodification and ‘the Right to the City’in the GCC. Transit States: Labour, Migration & Citizenship in the Gulf, London, Pluto Books, 101-131.
  • Nieves Lantada ÆLuis G. PujadesÆAlex H. Barbat 2010, Vulnerability Index and Capacity Spectrum, Based Method for Urban Seismic Risk, Evaluation Journal of Nathazards, Doi 10-007 11069 007-9212-4.
  • T,Weeks. J,Couclelis. H,Herold. M, (2017), an integrative GIS and remote sensing model for place-based urban vulnerability analysis. Geographica information science, vol.1, No.6, pp:547-567.
  • B, (2018), Earthquake Risk Assessment of Buildings Applicability of HAZUS in Dehradun, India, Unpublished MS Thesis, ITC, the Netherlands.
  • Ebert, A., Karle, N., Stein, A (2008), Urban Social Vulnerability Assessment, urban social vulnerability assessment using object– oriented analysis of remot sensing and GIS data, A case study for tegucigalpa, Honduras, remote sensing and spatial information sciences, vol.wwwvll, part B7, Beijing, pp:1307-1311.
  • رازپور، مهدی؛ عراقی زاده، مجتبی و علی الحسابی مهران(1397)، الگوی تبیین شاخص های دفاع غیرعامل در راستای کاهش آسیب پذیری شهری مطالعه ی موردی: شهر سنندج، دو فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت بحران، شماره چهاردهم، پاییز و زمستان 97.
  • امینی ورکی،سعید؛ مدیری، مهدی؛ شمسایی زفرقندی ، فتح الله و قنبری نسب ، علی (1393)، شناسایی دیدگاه های حا کم بر آسیب پذیری شهرها در برابر مخاطرات محیطی و استخراج مؤلفه های تأثیرگذار در آن با استفاده از روش کیو، دوفصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران، ویژه نامه هفته پدافند غیرعامل.
  • ملکی، کیومرث (1400) تبیین و ارائه الگوی کالبدی-فضایی توسعه شهری در پهنه‌های خطر زلزله (موردمطالعه: کلان‌شهر کرمانشاه)، رساله دکتری تخصصی (D.) رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، مرکز تحصیلات تکمیلی تهران، دانشکده علوم اجتماعی، گروه جغرافیا، تابستان، صص: 301.
  • پورمحمدی، محمدرضا؛ ملکی، کیومرث (1400) پدافند غیرعامل و استراتژی‌های توسعه و امنیت منطقه شهری، چاپ دوم (ویرایش جدید همراه با اضافات)، ناشر: انتشارات فروزش، بهار.
  • خدابخشی، زهرا و ابراهیمی قوزلو، میرمعظم (1392) بررسی وضعیت پدافند غیرعامل در خراسان جنوبی، همایش ملی خراسان جنوبی، دانشگاه بیرجند، 4 و 5 اردیبهشت‌ماه.
  • پورمحمدی، محمدرضا؛ ملکی، کیومرث (۱۳۹5) پدافند غیرعامل؛ استراتژی‌های توسعه و امنیت منطقه شهری، انتشارات: موسسه نشر شهر با همکاری معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، چاپ اول زمستان.
  • عبدالهی، مجید (1383) مدیریت بحران در نواحی شهری، چاپ سوم. تهران: سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
  • قنبری، سیروس و قاضی عسکری نایینی، آرمان (1385) اصول و شیوه‌های مدیریت مقابله با پیامدهای ناشی از وقوع زلزله، مجموعه مقالات کنفرانس بین‌المللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی و راه‌کارهای مقابله با آن، دانشگاه تبریز.
  • هادی زاده بزاز، مریم (1385) مدیریت بحران و ایمن‌سازی شهرها در برابر بلایای طبیعی، مجموعه مقالات کنفرانس بین‌المللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی و راه‌کارهای مقابله با آن، دانشگاه تبریز.
  • همتی، عبدالرسول و همکاران (1385) نقش سیستم فرماندهی سوانح در امدادرسانی، مجموعه مقالات کنفرانس بین‌المللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی و راهکارهای مقابله با آن، دانشگاه تبریز.
  • بیاتی خطیبی، مریم (1383) مخاطرات ناشی از توسعه شهری بر روی ناهمواری‌های گسل دار، مسکن و انقلاب، شماره 107.
  • صفری، عباس (1376)، برنامه‌ریزی مواجهه با سوانح طبیعی (مطالعه موردی زلزله منطقه طارم علیا)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته شهرسازی گرایش برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، گروه شهرسازی دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، استاد راهنما: مهندس سیاووش انصاری نیا، تعداد صفحات: 177.
  • اویسی، الهام (1384) آثار زیست‌محیطی بلایای طبیعی در جهان؛ خلاصه مقالات کنفرانس بین‌المللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی و راهکارهای مقابله با آن، 5-7 مهرماه 1384، دانشگاه تبریز.
  • رستمی، مسلم و شاعلی، جعفر (1388) تحلیل توزیع فضایی خدمات شهری در شهر کرمانشاه، فصلنامه علمی پژوهشی چشم‌انداز جغرافیایی، سال چهارم، شماره 9، پاییز و زمستان.
  • علی‌اکبری، اسماعیل؛ طالشی، مصطفی؛ کرمی، محمدرضا و ملکی، کیومرث (1400) (الف) تحلیل آسیب‌پذیری ابعاد طبیعی، کالبدی، اجتماعی و اقتصادی کلان‌شهر کرمانشاه در برابر زلزله، فصلنامه علمی پژوهشی اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، دوره: 30، شماره 117، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، بهار، تهران، صفحات223-249.
  • سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان کرمانشاه (1398) زلزله کرمانشاه (ازگله-سرپل ذهاب)21 آبان 1396، آسیب شناسی و درس آموخته ها: وقوع زلزله و مدیریت بحران در شریان های حیاتی (جلد 1)، ناشر: دفتر تحقیقات و معیارهای فنی، چاپ اول.
  • سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان کرمانشاه (1395) سالنامه آماری استان کرمانشاه.

 

  • Kothari, C. R. (2004). Research methodology: Methods and teckniques. Second Edition, Publication of New Age International, University of Rajasthan, Jaipur(India), 401
  • Jingzhu, Wei (2008) , The Multiple Attributed Decision-Making VIKOR   Method  and Its Application, Journal of Yantai University.Natural Science & Engineering.
  • مبینی دهکردی، علی (1390)، معرفی طرح‌ها و مدل‌ها در روش تحقیق آمیخته، راهبرد - مرکز تحقیقات استراتژیک، مجمع تشخیص مصلحت نظام 60 ، 20 ، صص 234-217
  • Landeta J. (2006) Current validity of the Delphi method in social sciences. Technological Forecasting and Social Change; 73(5); 467-82.