تحلیل خطر و خسارات زمین‏ لرزه‏‏ ی‏ مناطق روستایی با استفاده از روش‏های AHP‏‏ و GIS مطالعه‏ ی ‏‏موردی: دهستان ابرشیوه‏‏ ی دماوند

سادین, حسین; میرزاعلی, محمد; کوثری صفا, معصومه

تحلیل خطر و خسارات زمین‏ لرزه‏‏ ی‏ مناطق روستایی با استفاده از روش‏های AHP‏‏ و GIS مطالعه‏ ی ‏‏موردی: دهستان ابرشیوه‏‏ ی دماوند

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

¹ مدرس دانشگاه

² مدرس دانشگاه آزاداسلامی

³ مدرس

چکیده

وقوع زلزله‏هایی با بزرگی کمتر از 5 در مقیاس ریشتر برای ‏ساختمان‏ها خطری در بر ندارد و حتی ساختمان‏های سست روستایی هم از این نظر کمتر دچار آسیب می‏شوند؛ درحالی‏که زلزله‏هایی با بزرگی 5 تا 6 در مناطق روستایی و با بزرگی 6 تا 7 در مناطق شهری بسیار فاجعه‏‏بار هستند. با توجه به وضعیت خاص کشور ایران از نظر زمین‏ساختی می‏توان ادعا کرد که همه‏ی گسل‏های موجود در کشور زلزله‏زا هستند. به‏‏طوری‏‏که، همه‏ساله شاهد خسارات و تلفات مالی و جانی، به‏خصوص در نواحی روستایی هستیم. بنابراین جامعه‏ی ایرانی را گریزی از این حادثه‏ی طبیعی نیست و باید تمهیدات لازم برای مقاوم‏سازی، شناخت و مدیریت خطر اندیشیده شود. این پژوهش با هدف بررسی میزان خطر و برآورد خسارات ناشی از وقوع زلزله در مناطق روستایی انجام گرفته و نقش عوامل انسانی، زمین‏شناسی و ژئومورفولوژیکی را به عنوان عوامل مؤثر در تخریب و خسارت مورد ارزیابی و تحلیل قرار داده است. جامعه‏ی آماری این پژوهش دهستان ابرشیوه‏ی دماوند در استان تهران است که طبق سرشماری سال1390، 10201 نفر جمعیت و 31 نقطه‏ی سکونتگاهی داشته است. روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی است که با بهره‏مندی از مدل سلسله‏‏مراتبی (AHP) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) تحلیل و کارشناسی شده است. نتایج حاصل از بررسی نشان داد که 6/51 درصد نقاط مسکونی دهستان در فاصله‏ی 5 کیلومتری از گسل‏ها واقع شده‏اند که از شرایط ژئومورفولوژیکی و زمین‏شناسی مناسبی برای وقوع زلزله برخوردار است و در صورت وقوع زلزله حداکثر کشته‏شدگان 1037 نفر در روز و تعداد کشته‏شدگان در شب 1075 نفر در سازه‏های مسکونی و غیرمسکونی خواهد بود. همچنین 657 سازه‏ی مسکونی و غیرمسکونی تخریب می‏شود که احیا و بازسازی آن‏ها هزینه‏ای نزدیک به‏30 میلیارد تومان به اقتصاد کشور تحمیل خواهد کرد.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.23453915.1396.6.1.7.9

عنوان مقاله [English]

Analysis of earthquake risks and damages in rural areas using AHP and GIS techniques (Case study: Rural Abarshiveh Damavand)

نویسندگان [English]

hosien sadin ¹
mohammad mirzaali ²
Masoumeh Kosari Safa ³

چکیده [English]

Earthquakes of less than 5 Richter magnitudes are not dangerous to buildings and even rural buildings are less impaired in this regard. While earthquakes with a Richter magnitude of between 5 to 6 in rural areas and 6 to 7 in urban areas are very disastrous. Due to the specific situation of Iran from the tectonic viewpoint, it can be argued that all faults are seismically active in the country. So that losses and casualties could be occurred every year specifically in rural areas. Therefore this natural phenomenon happens in Iran and requires preparation for resisting, identifying, and risk management. This research has been done with the aim of investigating the amount of risk and estimation of losses caused by earthquake in rural areas. The role of human factors, geology and geomorphology as effective factor in destruction and losses has also been analyzed. Participants of this study are rural district residents of Abarshiveh, Damavand located in Tehran province. It has 10201 population including 31 residential spots according to 1390 census. The method of research is descriptive analysis which is analyzed and studied using hierarchal model (AHP) as well as geographic information system (GIS). The results of the survey showed that 51.6 percent of the residential spots of the rural district are located within five kilometers from faults, where geologically and geomorphologically have high potential for earthquake. If an earthquake happens, the majority of causalities will be 1037 in day time and 1075 at night time in residential and nonresidential structures. Also 657 of residential and nonresidential structures will be ruined. Rehabilitation and reconstruction of these structures will impose a damage of three hundred billion Rials on the economy of the country.

کلیدواژه‌ها [English]

Risk Analysis
Earthquake
Vulnerability
Human casualties
barshiveh rural district

مراجع

1. اسمیت، کیت (1382). مخاطرات طبیعی. ترجمه‏ی ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزی نژاد، تهران، انتشارات سمت.

2. زمردیان، محمدجعفر (1381). ژئومورفولوژی ایران. جلد اول، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

3. شریفی، امید و همکاران (1388). تحلیل سازوکارهای مشارکتی به منظور بازسازی مسکن های آسیب دیده در روستاهای زلزله زده شهرستان بم. پژوهش‏های روستایی، دانشگاه تهران، سال اول، شماره‏ی 1، 121-142.

4. رضوانی، محمدرضا (1383). مقدمه‏ای بر برنامه‏ریزی توسعه‏ی روستایی در ایران. تهران، نشر قومس.

5. National Academy of Science (NAS) (2006). Facing Hazards and Disasters: Understanding Human Dimensions (Free Executive Summary). Committee on Disaster Reseach in the Social Science: Future Challenges and Opportunities, National Research Council; http://www.nap.edu.

6. Smith, Keith (1996). Environmental Hazards: Assessing Risk and Reducing Disaster. London, Routledge.

7. Moe, T. N. & Pathranakul, P. (2006). An integrated approach to natural disaster management public project management and its critical success factors. Disaster Prevention and Management, Vol.15, No.3, MCB University Press.

8.Smith, Keith (2001). Environmental Hazards: Assessing Risk and Reducing Disaster. London, Routledge.

9. Gibson, Gary (1997). An introduction to seismology. Disaster Prevention and Management, Vol.6, No.5, MCB University Press.

10. محمدزاده، مسعود؛ مهرنیا، عبدالناصر؛ صاحبداد، جوبه؛ کرد، حامد (1391). تیپ‏شناسی مخاطرات طبیعی در مناطق روستایی، مجموعه مقالات اولین همایش ملی توسعه‏ی روستایی، رشت، دانشگاه گیلان.

11. زهرایی، سیدمهدی؛ ارشاد، لیلی (1384). بررسی آسیب‏پذیری لرزه‏ای ساختمان‏های شهر قزوین. نشریه‏ی دانشکده فنی دانشگاه تهران، جلد 39، انتشارات دانشگاه تهران.

12. Fischer, H. & Scharnberger, C. K. & Geiger, C. J. (1996). Redusing Seismic Vulnerability in Low to oderate risk areas. Disaster Prevention and Management, Vol.5, No.4, MCB University Press.

13. مختاری، داود (1384). آسیب‏پذیری سکونتگاه‏های روستایی از فعالیت گسل و ضرورت جابه‏جایی آن‏ها. پژوهش‏های جغرافیایی، شماره‏ی 51، 71-86.

14. عکاشه، بهرام (1383). پریروز رودبار، دیروز بم، فردا ... . چکیده مقالات همایش توسعه‏ی محله‏ای چشم‏انداز توسعه پایدار تهران، تهران، شهرداری تهران.

15. سلمانی، محمد و همکاران (1387). بررسی ابعاد سرمایه اجتماعی (مشارکت مدنی، تعامل اجتماعی و اعتماد) در توسعه‏ی روستایی، مجله‏ی جغرافیا و توسعه‏ی ناحیه‏ای، شماره‏ی 12، 23-45.

16. Third United Nations Conference (TUNC) (1998). Disaster Prediction, Warning and Mittgation. Publisher: UNI SPACE.

17. ناطق الهی، فریبرز (1376). آسیب‏پذیری شهر تهران در برابر زمین‏لرزه. پژوهشگاه بین‏المللی زلزله‏شناسی و مهندسی زلزله، تهران، http://www.iiees.ac.ir/fa.

18. نوفرستی، محمد و موسوی، رادینه (1389). برآورد خسارت های مالی و جانی یک زلزله نسبتاً شدید در تهران و تأثیر آن بر سطح تولید و رشد اقتصادی. فصلنامه‏ی اقتصاد، دانشگاه شهید بهشتی تهران، سال اول، شماره‏ی 3، 67-83.

19. موسوی، رادینه (1380). برآورد کمیت انتظاری خسارت ناشی از زلزله و میزان تأثیر آن بر کاهش رشد اقتصادی. پایان‏نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.

20. آژانس همکاری‏های بین‏‏المللی ژاپن (جایکا) (1380). ریزپهنه‏بندی لرزه‏ای تهران بزرگ، با همکاری مرکز مطالعات زلزله و زیست‏محیطی تهران بزرگ، گزارش نهایی، موجود در پایگاه ملی داده‏های علوم زمین کشور، http://www.ngdir.ir/geoportalinfo

21. اسفندیاری، فریبا؛ غفاری گیلانده، عطا؛ لطفی، خداداد (1393). بررسی توان لرزه‏زایی گسل‏ها و برآورد تلفات انسانی ناشی از زلزله در مناطق شهری (مطالعه‏ی موردی: شهر اردبیل). مجله‏ی پژوهش‏های ژئومورفولوژی کمی، سال 2، شماره‏ی 4، 17-36.

22. احدنژاد روشتی، محسن؛ قرخلو، مهدی؛ زیاری، کرامت اله (1389). مدل‏سازی آسیب‏پذیری ساختمانی شهرها در برابر زلزله با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله‏مراتبی در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه‏ی موردی: شهر زنجان). مجله‏ی جغرافیا و توسعه، دوره‏ی 8، شماره‏ی 19، 171-198.

23. مرکز آمار ایران (1390). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، روستاهای دهستان ابرشیوه دماوند.

24. پورطاهری، مهدی (1394). کاربرد روش‏های تصمیم‏گیری چندشاخصه در جغرافیا. سمت، تهران

25. شهابی، هیمن؛ قلی‏زاده، محمدحسین؛ نیری، هادی (1390). پهنه‏بندی خطر زمین‏لرزه با روش تحلیل چند معیاره‏ی فضایی. مجله‏ی جغرافیا و توسعه، دوره‏ی 9، شماره‏ی 21، 65 -80.

26. زنگی آبادی، علی؛ محمدی، جمال؛ صفائی، همایون؛ قائد رحمتی، صفر (1387). تحلیل شاخص‏های آسیب‏پذیری مساکن شهری در برابر زلزله (نمونه‏ی موردی: مساکن شهر اصفهان). فصلنامه‏ی جغرافیا و توسعه، دوره‏ی 6، شماره‏ی 12، 61-79.

27. اندیشه، کاوه (1387). ارزیابی خطر زلزله‏ی شهرهای استان کردستان به روش تعیینی. مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین‏المللی سکونتگاه‏های سنتی زاگرس، سنندج، دانشگاه کردستان.

28. پارسی‏زاده، فرخ (1378). بررسی وضعیت اجتماعی- اقتصادی ترکیه قبل و پس از زلزله 17 اوت 1999 ایزمیت، پژوهشنامه‏ی زلزله‏شناسی و مهندسی زلزله، سال 8، شماره‏ی 4، 62-68.

29. قائد رحمتی، صفر؛ خادم الحسینی، احمد؛ سیاوشی، طاهر (1392). تحلیل میزان ریسک پذیری سکونتگاههای شهری استان لرستان از خطر زلزله. مجله‏ی جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‏ای، دوره‏ی 3، شماره‏ی 9، 1-14.

30. کریمی کردآبادی، مرتضی؛ نجفی، اسماعیل (1394). ارزیابی خطر زلزله با استفاده از مدل ترکیبیAHP-FUZZY در امنیت شهری (مطالعه‏ی موردی: منطقه‏ی یک کلان‏شهر تهران). مجله‏ی برنامه‏ریزی شهری، دوره‏ی 6، شماره‏ی 20، 17-34.

31. King, S. A. & Kiremidndjian, A. (1995). Earthquake Damage and Loss Estimation through GIS, Law Lincho and Basoz Nersin, Proceeding of earthquake engineering, Spain.

32. Matsuoka, M. & Midorikawa, S. (1995). GIS Based Integrated Seismic hazard mapping for a large Metropolitan Area, Proceeding of earthquake engineering, Spain.

33. Japan International Cooperation Agency (JICA) (2000). The Study on Seismic Microzoning of the Greater Tehran Area in the Islamic Republic of Iran, Main Report.

34. Lee, C. F. & Ding, Y. Z. & Huang, X. H. (2000). Seismic Hazard Analysis of the Hong Kong Region, JSEE: Fall 2000, Vol.2, No.4.

35. Kundak, S. (2004). Economic Loss Estimation for Earthquake Hazard in Istambul, th European Congress of the European Regional Science Association, Porto, Portugal.

36. Feng, X. U. & Xuping, C. & Aizhu, R. & Xinzheng, L. (2008); "Earthquake Disaster Simulation for an Urban Area, with GIS, CAD, FEA, and VR Integration", Tsinghua Science and Technology, Vol.13, No.1.

37. Kamp, U. & Growley, B. J. & Khattak, G. A. & Owen, L. A. (2008); "GIS-based Landslide susceptibility mapping for the 2005 Kashmir earthquake region", Geomorphology, No.101, PP:631-642.

38. Lantada, N. & Pujades, L. & Barbat, A. (2009); "Vulnerability index and capacity spectrum based methods for urban seismic risk evaluation", A Comparison, Net Hazards, No.51, PP: 501-524.

39. Cavallo, P. & Becrerra, A. (2010); "Estimating the Direct Economic Damages of the Earthquake in Haiti", the Economic Journal, No.120, PP: 298-312.

40. Hashemi, M. & Alesheikh, A. A. (2011); "A GIS-based earthquake damage assessment and settlement methodology", Soil Dynamics and Earthquake Engineering, Vol.31, Issue.11, PP:1607-1617.